Raport o Gospodarce Wodnej na Świecie

(World Water Development Report - WWDR)
omówienie

• W ciągu najbliższych 20 lat, przeciętna ilość wody przypadająca na jednego mieszkańca globu zmniejszy się o jedna trzecią.
• Zgodnie z raportem, w latach 1970-1990, ilość wody przypadająca na osobę zmniejszyła się o jedna trzecią. Mimo, że maleje ilość urodzin, do roku 2050 liczba populacji na świecie i tak osiągnie 9,3 miliarda ( w porównaniu do 6.1 w roku 2001).
• W ciągu ostatnich 50 lat spożycie wody niemal się podwoiło. Dziecko urodzone w kraju rozwiniętym spożywa od 30 do 50 razy więcej wody niż dziecko z kraju rozwijającego się.
• Według najbardziej pesymistycznych prognoz, do roku 2050, siedem miliardów ludzi w 60 krajach będzie cierpieć z powodu niedoboru wody. Według optymistycznych prognoz, będą to dwa miliardy w 48 krajach. Wynik zależy od takich czynników jak wzrost populacji i czynników politycznych.
• Zgodnie z raportem, wzrost niedoboru wody na świecie będzie w 20% wynikiem zmian klimatycznych. Podczas, gdy w rejonach wilgotnych zwiększy się ilość opadów, w rejonach zagrożonych suszą, a nawet na niektórych obszarach tropikalnych i subtropikalnych opady będą rzadsze i nieregularne. Wzrost zanieczyszczeń i temperatury wody spowoduje pogorszenie jakości wody pitnej.

O raporcie

• Raport o Gospodarce Wodnej na Świecie - Woda dla Ludzi, Woda dla Życia - jest najbardziej wyczerpującym i aktualnym przeglądem stanu zasobów wodnych.
• Raport został zaprezentowany w przeddzień Światowego Forum Wody (Kioto, Japonia, 16-23 marca).
• W pracach nad raportem po raz pierwszy wzięła udział każda agencja i komisja ONZ zajmująca się zagadnieniami związanymi z wodą. Wszystkie te instytucje wspólnie monitorowały postępy w następujących dziedzinach dotyczących gospodarki wodnej: zdrowie, żywność, ekosystemy, miasta, przemysł, energia, czynniki ryzyka, ekonomia, dzielenie zasobów i polityka.
• 23 partnerów ONZ tworzy wspólnie Program Oceny Zasobów Wodnych na Świecie (WWAP - World Water Assessment Programme), którego sekretariat prowadzony jest przez UNESCO.
• Raport szczegółowo analizuje każde ważne zagadnienie związane z użyciem i zarządzaniem wodą - od rozwoju miast do ewentualnego zagrożenia wybuchem wojen o wodę. Każdy z tych problemów ma wspólne podłoże: kryzys wodny - którego przejawem może być liczba umierających dzieci bądź zanieczyszczone rzeki - jest wynikiem paraliżu władz i braku politycznej woli w kierunku właściwego zarządzania zasobami wodnymi.
• Główną przyczyna kryzysu są nieodpowiednie podejście i złe nawyki.
• Bierność najwyższych władz i brak ogólnego zrozumienia skali problemu uniemożliwiają podjęcie działań zaradczych w stosownym czasie.
• Największym wyzwaniem w skali globalnej jest nakłonienie władz do wdrożenia zmian w dziedzinie gospodarki wodnej. Specjaliści od zagadnień wodnych powinni częściej brać pod uwagę kwestie społeczne, ekonomiczne i polityczne, natomiast politycy muszą być lepiej zorientowani w problematyce zasobów wodnych. W przeciwnym razie, zamiast konkretnych działań, dalej będziemy mieli do czynienia z polityczną retoryką i górnolotnymi obietnicami.
• Przedmiotem analizy raportu są metody walki z niedoborem wody w poszczególnych krajach - zarówno te efektywne, jak i nieefektywne. Poprzez Program Oceny Zasobów Wodnych na Świecie, raport ma stworzyć dla ONZ bazę ustalonych metod, danych i wskaźników według których przeprowadzany będzie monitoring oraz opracowywane raporty o światowych zasobach wodnych.
• Wyznaczono kilka celów dla poprawy zarządzania zasobami wodnymi, jednak zgodnie z raportem: "niewiele z nich zostało osiągniętych".
• Raport zawiera listę 180 krajów i obszarów uszeregowanych pod względem ilości wody przypadającej na jednego mieszkańca. W zestawieniu wzięto pod uwagę wody powierzchniowe, gruntowe i wgłębne.
• Najuboższe zasoby wody posiada Kuwejt (gdzie rocznie na jednego mieszkańca przypada 10 m³ wody), drugie miejsce zajmuje Rejon Gazy (52 m³ ), Zjednoczone Emiraty Arabskie (58 m³), Wyspy Bahama (66 m³), Katar (94 m³), Malediwy (103 m³), Libia (113 m³), Arabia Saudyjska (118 m³), Malta (129 m³) oraz Singapur (149 m³).
• Kraje o najbogatszych zasobach wodnych (wyłączając Grenlandię i Alaskę) to: Gujana Francuska (812,121 m³ wody rocznie na jednego mieszkańca), Islandia (609,319 m³), Gujana (316,698 m³), Surinam (292,566 m³), Kongo (275,679 m³), Papua Nowa Gwinea (166,563 m³), Gabon (133,333 m³), Wyspy Salomona (100,000 m³), Kanada (94,353 m³) oraz Nowa Zelandia (86,554 m³).

Zanieczyszczenia

• Do rzek, jezior i strumieni wpływa każdego dnia około dwóch milionów ton ścieków.
• Jeden litr ścieków zanieczyszcza około ośmiu litrów czystej wody.
• Szacuje się, że ilość zanieczyszczonej wody na świecie wynosi 12,00 km3. To więcej niż łączna ilość wody z dziesięciu największych dorzeczy świata.
• Jeśli stopień zanieczyszczeń będzie się zwiększał wraz ze wzrostem populacji, do roku 2050 świat utraci 18,000 km3 czystej wody - liczba ta przewyższa dziewięciokrotnie ilość wody stosowanej corocznie do irygacji na całym świecie, a właśnie irygacja pochłania największą ilość zasobów wody.
• 70 % zużywanej na świecie wody pochłania irygacja. Na drugim miejscu stoi przemysł zużywający 22 % wody i odbiorcy indywidualni - 8%.
• Raport zawiera listę 122-ów krajów uszeregowanych pod względem jakości wody, a także ich możliwości i podejmowanych wysiłków na rzecz poprawy sytuacji (patrz wykres). Najgorsze notowania otrzymała Belgia ze względu na niewielkie zasoby oraz niską jakość wód gruntowych, a także za duży stopień zanieczyszczeń przemysłowych i niewydolny system oczyszczania ścieków. Kolejne miejsca zajęły Maroko, Indie, Jordania, Sudan, Nigeria, Burkina Faso, Burundi, Republika Środkowej Afryki i Rwanda.
• Listę krajów o zasobach wody najwyższej jakości otwiera Finlandia. Zaraz za nią plasują się Kanada, Nowa Zelandia, Wielka Brytania, Japonia, Norwegia, Rosja, Korea Południowa, Szwecja i Francja.
• "Około 50% populacji w krajach rozwijających się korzysta z zanieczyszczonej wody" - stwierdza raport. Najbardziej zanieczyszczone są azjatyckie rzeki - ilość bakterii pochodzących ze ścieków trzykrotnie przewyższa w nich średnią światową. Ponadto, woda w tych rzekach zawiera 20 razy więcej ołowiu niż wody w rzekach krajów uprzemysłowionych.

Zdrowie i gospodarka

• Każdego dnia, sześć tysięcy ludzi, głównie dzieci poniżej pięciu lat, umiera na choroby biegunkowe.
• Ponad 2,2 miliona ludzi umiera co roku na choroby powstałe w wyniku picia zanieczyszczonej wody i złych warunków sanitarnych.
• Również choroby roznoszone przez wodę zbierają obfite żniwo: każdego roku, około miliona ludzi umiera na malarię, a ponad 200 milionów cierpi na schistostomatozę, znaną również jako bilharcjozę.
• Aby osiągnąć Milenijne Cele Rozwoju (MDG-Millennium Development Goals), należy do roku 2015 usprawnić dostęp do wody pitnej dla 1,5 miliarda ludzi. Oznacza to, że w latach 2000-2015 należałoby pomóc kolejnym stu milionom ludzi rocznie (274 tysiącom dziennie).
• Polepszenie warunków sanitarnych wydaje się jeszcze bardziej nierealne. Należałoby usprawnić dostęp do urządzeń sanitarnych dla kolejnych 1,9 miliarda ludzi, co oznacza, że w latach 200-2015 należałoby pomóc 125 milionom obywateli rocznie (342 tysiącom dziennie). Raport stwierdza, że przeszkodą w tworzeniu odpowiednich warunków sanitarnych są nie tylko problemy natury logistycznej i finansowej, ale również czynniki kulturowe.
• Raport zakłada, że gdyby utrzymać obecny poziom inwestycji, można by zrealizować, lub zbliżyć się do realizacji wyznaczonych celów we wszystkich regionach świata oprócz Afryki subsaharyjskiej. Lecz "w ogólnym ujęciu, Azja potrzebuje więcej inwestycji niż Afryka, Ameryka Łacińska i Karaiby razem wzięte." Szacuje się, że koszt pierwszych interwencji wyniósłby około 12,6 miliarda dolarów.
• Raport nakreśla kierunki dyskusji w dziedzinie wyceny wody i prywatyzacji. "Choć zaangażowanie sektora prywatnego w zarządzanie zasobami wodnymi wydaje się niezbędne" - czytamy w podsumowaniu raportu - "powinien on spełniać rolę finansowego katalizatora , ale nie jest to warunek niezbędny. Kontrolę nad zasobami wodnymi powinny sprawować władze i użytkownicy."
• Raport podkreśla także, iż jakakolwiek prywatyzacja bądź plan wyceny wody powinny uwzględniać ochronę najuboższych. "Niepokojem napawa fakt, że ludzie najubożsi, którzy mają ograniczony dostęp do wody, płacą za nią najwięcej". Z zestawienia dołączonego do raportu dowiadujemy się na przykład, że choć mieszkańcy Delhi mający dostęp do wody z kranu płacą tylko jednego centa za metr sześcienny wody, to uliczni handlarze wodą żądają od najuboższych $ 4,89 za metr sześcienny. W Vientiane (Laos ) handlarze pobierają $ 14,68 za metr sześcienny, podczas gdy miejska opłata za wodę wynosi 11 centów za metr sześcienny.

Rolnictwo

• Raport informuje, że z głodu umiera codziennie około 25 tysięcy ludzi, a 815 milionów cierpi z niedożywienia: 777 milionów w krajach rozwijających się, 27 milionów w krajach w okresie transformacji i 11 milionów w krajach uprzemysłowionych.
• Raport stwierdza, że pomimo "rekordowo niskich cen żywności, nastąpiło spowolnienie spadku liczby osób niedożywionych".
• W Deklaracji Milenijnej (2000), społeczność międzynarodowa zobowiązała się zredukować do roku 2015 liczbę głodujących o połowę. Jednak według nowych ustaleń przedstawionych w raporcie, istnieje prawdopodobieństwo, iż cel ten nie zostanie osiągnięty przed rokiem 2030. W poprzednich wyliczeniach nie uwzględniono różnicy pomiędzy uprawami nawadnianymi sztucznie i w sposób naturalny (opady deszczu). Uwzględnienie tej różnicy pozwoliło stworzyć bardziej precyzyjne wyliczenia dotyczące ilości wody wymaganej do produkcji żywności w dniu obecnym i w przyszłości.
• Zgodnie z owymi wyliczeniami, do roku 2030 nawodnionych zostanie kolejnych 45 milionów hektarów ziemi w krajach rozwijających się (gdzie przyrost populacji jest największy). Gleba nadająca się do nawadniania wykorzystana zostanie mniej więcej w 60%. Będzie to wymagało zwiększenia ilości wody stosowanej do irygacji o 14 %.
• Ze 170 krajów i terytoriów uwzględnionych w zestawieniu, 20 wykorzystuje ponad 40% swoich odnawialnych zasobów wodnych w celach nawadniania^1. "Przekroczenie tego poziomu będzie wymagało od rzeczonych krajów podjęcia bolesnych decyzji w kwestii podziału zasobów wodnych pomiędzy wsie i miasta" - stwierdza raport. Kolejnych 16 krajów^2. wykorzystuje 20% swoich zasobów wodnych w celach irygacyjnych "co nieuchronnie grozi wystąpieniem niedoboru wody. Do roku 2030 Azja południowa osiągnie poziom 40%, a wschodnia i północna Afryka co najmniej 58%."
• Z kolei Afryka subsaharyjska, Ameryka Łacińska i wschodnia Azja nie zbliżą się raczej do poziomu krytycznego. Największa ekspansja rolnictwa wystąpi w tych regionach w ciągu najbliższych trzydziestu lat.
• Największym wyzwaniem jest podniesienie wydajności w gospodarowaniu glebą i zasobami wodnymi. Nawadnianie jest całkowicie niewydajne - niemal 60% wody ulega zmarnotrawieniu. Szacuje się, że w tej dziedzinie nastąpi najwyżej czteroprocentowa poprawa. Należy koniecznie usprawnić finansowanie nowoczesnych technologii i promować lepsze metody zarządzania.
• Odnotowano również postępy: w latach 1962-96, plony zboża z hektara zwiększyła się z 1,4 tony do 2,8 tony. Oznacza to, iż do produkcji takiej samej ilości zboża wystarcza obecnie mniej niż połowa obszarów uprawnych. Oczekuje się, że do 2030 roku 80% przyrostu produkcji rolnej będzie wynikiem zwiększonych plonów, większej różnorodności upraw i krótszych okresów ugorowania ziemi.
• "Do roku 2050 można by zlikwidować problem głodu na świecie." - stwierdza raport. "To, że 815 milionów ludzi cierpi obecnie z niedożywienia nie wynika z braku odpowiednich mocy produkcyjnych przemysłu żywieniowego, lecz z uwarunkowań społecznych, gospodarczych i ekonomicznych, które nierzadko przyczyniają się do wzrostu poziomu ubóstwa."
• Wykorzystanie oczyszczonych ścieków mogłoby złagodzić kryzys wodny. W krajach uprzemysłowionych stanowią one 10% wody używanej do irygacji - wartość ta może być jeszcze większa. Przy odpowiednim zastosowaniu, oczyszczona woda może poprawić wydajność gleby.
• światowa społeczność coraz lepiej się odżywia. W roku 1965 przeciętny mieszkaniec kraju rozwijającego się spożywał dziennie 2054 kcal. W 1998 wartość ta wzrosła do 2681 kcal dziennie.
• Pastwiska i pola uprawne zajmują 37% powierzchni całego globu.
• Około 10% nawadnianych obszarów na świecie zostało zniszczonych poprzez nasycenie gruntu wodą i zasolenie powstałe w wyniku stosowania złych metod irygacji i odwadniania.

Ekologia

• Przewiduje się, że do roku 2025 ilość wody zmniejszy się o 50% w krajach rozwijających się i o 18% w krajach uprzemysłowionych - stwierdza raport. "Wpływ tego procesu na światowe ekosystemy może dramatycznie pogorszyć obecną sytuację..."
• Rosnące zapotrzebowanie na wodę doprowadziło do zapętlonego procesu: wyczerpywanie i zanieczyszczanie zasobów wodnych rzek, jezior i środowisk podmokłych prowadzi do niszczenia ekosystemów, które odgrywają zasadniczą rolę w oczyszczaniu i dostarczaniu słodkiej wody.
• 40% akwenów wodnych poddanych badaniom w Stanach Zjednoczonych nie zostało dopuszczonych do celów rekreacyjnych w związku z zanieczyszczeniem składnikami organicznymi, metalami i nawozami. Ponadto raport podaje, że tylko pięć z pięćdziesięciu pięciu europejskich rzek spełnia standardy czystości. W Azji, wszystkie rzeki przepływające przez miasta są bardzo zanieczyszczone. 60% z 227 największych rzek świata uległo poważnemu rozczłonkowaniu poprzez tamy, zawracanie biegu i kanały co prowadzi do degradacji ekosystemów.
• Raport podaje, że 24% ssaków i 12% ptaków, których naturalnym środowiskiem są wody śródlądowe zagrożone jest wyginięciem. Od końca XIX wieku wyginęło od 34 do 80 gatunków ryb. Od 1970 roku wyginęło sześć gatunków. Szczegółowym badaniom poddano około 10% gatunków ryb z całego świata, w tym większość z wód śródlądowych. Z tej grupy wyginięciem zagrożonych jest jedna trzecia.

Konflikty i współpraca międzynarodowa

• Pojawiają się ostatnio twierdzenia, że wzrastające zapotrzebowanie na wodę może doprowadzić do konfliktów zbrojnych. Dane zaprezentowane w raporcie zaprzeczają tej tezie. Choć niedobór wody zaostrzy konflikty między państwami, nie ma podstaw sądzić, iż sytuacja ta doprowadzi do konfliktów zbrojnych na wielką skalę.
• Raport przytacza wyniki analiz każdej interakcji jaka zaszła w ciągu ostatnich 50 lat pomiędzy dwoma bądź więcej państwami i która dotyczyła problematyki wodnej. Z ogólnej liczby 1831 interakcji, zdecydowana większość, bo aż 1228 przybrała charakter współpracy. Podpisano około dwustu układów regulujących podział zasobów wodnych i budowę tam.
• Doszło do 507 konfliktów. Tylko w trzydziestu siedmiu przypadkach doszło do użycia przemocy, z czego dwadzieścia jeden konfliktów przybrało formę akcji zbrojnej (osiemnaście pomiędzy Izraelem i sąsiadującymi krajami).
• Na świecie znajduje się 261 międzynarodowych dorzeczy wspólnych dla 145 krajów. Około jednej trzeciej dorzeczy dzielonych jest przez więcej niż dwa kraje, a dziewiętnaście przez pięć lub więcej. Z raportu wynika, że wiele krajów Afryki, Azji Wschodniej i północnej części Ameryki Łacińskiej uzależniona jest właśnie od dzielonych zasobów wodnych, skąd czerpią ponad połowę swoich zapasów wody.
• Choć wiele uwagi poświęca się rzekom na całym świecie, nie docenia się znaczenia wód gruntowych (tzw. formacji wodonośnych), mimo że stanowią one wielki rezerwuar wody wysokiej jakości (około 23,400,000 km³ w porównaniu z 42,800 km³ rzek). Wielu przywódców nie zdaje sobie nawet sprawy, że ich państwa dzielą wody gruntowe z sąsiadami. Raport przedstawia wstępne ustalenia, które mają być punktem wyjściowym dla inicjatywy ONZ mającej na celu stworzenie światowej mapy oraz spisu wód gruntowych.
• Raport zawiera też opracowaną po raz pierwszy mapę wód gruntowych. Formacje wodonośne stanowią aż 98% dostępnych zapasów wód. Każdego roku, pobiera się z nich od 600 do 700 km³ wody, co jak podaje raport, zaspakaja około 50% potrzeb spożywczych, 40% przemysłowych i 20% rolniczych. Proporcje te różnią się w zależności od kraju i przedstawione są na oddzielnym wykresie.

Miasta

• "Miasta pozbawione usług komunalnych i infrastruktury wodnej należą do najgroźniejszych środowisk na świecie," - czytamy w raporcie. Z zestawienia porównawczego 116 miast wynika, że najniższy poziom usług komunalnych występuje w miastach afrykańskich, gdzie zaledwie 18% gospodarstw domowych zaopatrzone jest w odpływ ścieków. W Azji jest to 40%.
• "Biedota miejska pierwsza pada ofiarą chorób związanych ze złymi warunkami sanitarnymi i występowaniem powodzi. Wzrasta też ilość zachorowań na malarię, która stała się istną plagą w wielu miastach" - stwierdza raport. Na przykład w południowej Azji, komary z gatunku anopheles stephensi zaadaptowały się do życia w zbiornikach na wodę.
• "W trosce o zdrowie społeczeństwa" - czytamy w raporcie - "lepiej jest zapewnić całej miejskiej populacji dostęp do ujęć wody w promieniu pięćdziesięciu metrów od domu niż instalować krany w domach najbogatszych, którzy stanowią tylko 20% populacji miasta."
• Raport wyjaśnia dlaczego właśnie w miastach, a nie na obszarach wiejskich należy najpierw stworzyć odpowiednią infrastrukturę. Po pierwsze ze względu na niższe koszty: obszary miejskie górują nad wiejskimi ekonomią skali i odległościami. Po drugie, miasta są bogatsze niż wsie, co pozwala na pobieranie opłat za dostarczanie wody. Po trzecie" "miasta to nie tylko ludzie i inicjatywy gospodarcze, ale także odpady."

Zużycie wody przez przemysł

• 22% wody zużywanej na całej świecie trafia do celów przemysłowych: 59% w krajach o wysokim dochodzie i 8% w krajach o niskim dochodzie. Raport przewiduje, że do 2025 roku średnia zużycia zwiększy się do 24%, kiedy to przemysł będzie wykorzystywać 1170 km³ wody rocznie.
• Od 200 do 500 ton ciężkich metali, rozpuszczalników, toksyn i innych odpadów przemysłowych trafia co roku do wód. Ponad 80% groźnych odpadów pochodzi ze Stanów Zjednoczonych i innych krajów uprzemysłowionych.

Ryzyko występowania kataklizmów

• Raport podkreśla potrzebę redukcji ryzyka jako integralnej części zarządzania zasobami wodnymi.
• O ile liczba katastrof geofizycznych, takich jak trzęsienia ziemi bądź osuwanie się gleby, utrzymuje się na stałym poziomie, o tyle ilość kataklizmów związanych z wodą (susze i powodzie) podwoiła się od 1996 roku.
• W ciągu ostatniej dekady, ofiarami kataklizmów padło 650.000 ludzi. 90% straciło życie wskutek powodzi i susz. 35% tych kataklizmów miało miejsce w Azji, 29% w Afryce, 20% na terenie obu Ameryk, 13% w Europie, zaś reszta na obszarze Oceanii.

Energia

• Energia wodna to najważniejsze i szeroko wykorzystywane odnawialne źródło, z którego w 2001 roku powstało 19% energii elektrycznej na całym świecie.
• Kraje uprzemysłowione wykorzystują około 70% swojego potencjału energetycznego, tymczasem kraje rozwijające się tyko 15%.
• Największym producentem (energii elektrycznej pochodzącej z elektrowni wodnych) jest Kanada. Kolejne miejsca zajmują Stanu Zjednoczone i Brazylia. Ameryka Łacińska, Indie i Chiny posiadają wiele niewykorzystanych źródeł energii wodnej.
• "Wykorzystując połowę tego potencjału, można by zredukować emisję gazów cieplarnianych o 13% "- stwierdza raport, wskazując jednocześnie na negatywne skutki budowy tam, do których należą migracje ludności i degradacja środowiska (wyniszczanie różnorodności biologicznej i obszarów podmokłych).

Światowy Portal Wodny

• Program Oceny Zasobów Wodnych na Świecie (World Water Assessment Programme) we współpracy z innymi partnerami pracuje nad stworzeniem Światowego Portalu Wodnego, którego celem jest stworzenie dostępu do wszelkich informacji o wodzie dla polityków, managerów, fachowców i szerokiej społeczności.
• Przed stworzeniem światowego portalu uruchomiono portal prototypowy dla obu Ameryk, aby przetestować najbardziej efektywne metody wymiany informacji pomiędzy lokalnymi, narodowymi i regionalnymi organizacjami wodnymi: The Water Portal of the Americas http://www.waterportal-americas.org

1. Bahrain (147%), Egipt (93%), Iran (49%), Irak (52%), Izrael (78%), Jordania (86%), Kuwejt (1000%), Kirgistan (46%), Libia (854%), Oman (125%), Katar (398%), Arabia Saudyjska (643%), Sudan (56%), Syria (72%), Tadżykistan (69%), Tunezja (50%), Turkmenistan (97%), Zjednoczone Emiraty Arabskie (1021%), Uzbekistan (108%), Jemen (151%). Olbrzymie proporcje świadczą o uzależnieniu od nieodnawialnych zasobów, takich jak woda kopalna i odsalana.
   
   
2. Afganistan (35%), Algieria (27%), Azerbejdżan (38%), Barbados (23%), Cypr (22%), Indie (31%), Kazachstan (26%), Liban (24%), Malta (28%), Maroko (39%), Somalia (24%), Afryka Południowa (20%), Hiszpania (22%), Sri Lanka (23%), Swaziland (28%)

Materiał przygotowany przez Ośrodek Informacji ONZ, marzec 2003 r.