Międzynarodowa Konferencja Finansowania Rozwoju

Kwestia skali i jakości pomocy na rzecz rozwoju

Aby osiągnąć w terminie (2015 rok) cel w postaci ograniczenia o połowę skali skrajnego ubóstwa na świecie, trzeba będzie prawdopodobnie dwukrotnie zwiększyć wartość międzynarodowej pomocy na cele rozwoju - do ponad 100 miliardów dolarów rocznie. Przeszkodą może być powszechne przekonanie o małej skuteczności tej pomocy, ale trwają prace nad usprawnieniem procesu jej projektowania i udzielania.

Oficjalna Pomoc na rzecz Rozwoju (Official Development Assistance - ODA) będzie jedną z najważniejszych kwestii omawianych podczas Międzynarodowej Konferencji na temat Finansowania Rozwoju w Monterrey w marcu 2002 roku. Program ODA jest w swym założeniu nie tylko wsparciem dla pozbawionych gotówki państw-odbiorców, ale także znaczącą inwestycją w zakresie finansowania bezpieczniejszej przyszłości dla wszystkich krajów na świecie. Od trzydziestu lat rządowa pomoc na cele rozwoju wykazuje tendencję zniżkującą.

Poziom ODA, wyrażony jako procent Produktu Narodowego Brutto (PNB) państw-darczyńców, spada już od 1970 roku, kiedy międzynarodowa wspólnota po raz pierwszy zobowiązała się do przeznaczania na ten cel 0,7% PNB. Przez długi okres czasu powyższy wskaźnik utrzymywał się na poziomie 0,30-0,35%, ale na początku lat 90-tych jego wartość znowu zaczęła maleć. W 2000 roku średnia wartość ODA udzielonej przez 22 kraje członkowskie Komitetu Pomocy na Cele Rozwoju Organizacji Gospodarczej Pomocy I Rozwoju (OECD) wyniosła 0,22% PNB. Nawet wyłączając Stany Zjednoczone, które nigdy nie zobowiązały się do udzielania pomocy na poziomie 0,7% PNB, średni wskaźnik nie przekraczał 0,33%.

W cenach stałych (bez uwzględnienia inflacji) wartość pomocy rosła nieprzerwanie do 1992 roku. Wtedy osiągnęła ona wartość (ponad 60 miliardów dolarów), która już nigdy później nie była tak wysoka. Z 56,4 miliarda dolarów w 1999 roku wartość ODA spadła do 53,1 miliarda dolarów w 2000 roku. Oznacza to spadek o 6% w liczbach nominalnych i o 1,6% z uwzględnieniem inflacji i zmiany kursów wymiany [UN World Economic and Social Survey 2001].

Przyczyn spadku wartości pomocy ODA w latach 90-tych upatruje się, między innymi, w deficytach budżetowych, z jakimi borykały się państwa-darczyńcy. Tymczasem, od połowy lat 90-tych równowaga budżetowa tych państw ulegała znaczącej poprawie. Wśród innych czynników podawanych jako główne powody ograniczenia pomocy ODA znalazły się: słabsza motywacja po zakończeniu zimnej wojny, ciągłe sygnały poddające w wątpliwość skuteczność programów i przedsięwzięć realizowanych ze środków ODA oraz zwiększony napływ prywatnego kapitału do państw rozwijających się. (Ta ostatnia kwestia jest bardzo sporna. Prywatny kapitał najczęściej nie angażuje się w te rodzaje przedsięwzięć, które są tradycyjnie finansowane przez ODA. Ponadto kraje, które najbardziej korzystają z rządowej pomocy, są postrzegane przez inwestorów jako mało atrakcyjne tereny inwestycji).

Dla 49 najsłabiej rozwiniętych państw (w żadnym z nich PKB na jednego mieszkańca nie przekracza 900 dolarów) pomoc ODA nadal stanowi kluczową kwestię. W 1998 roku oficjalna pomoc stanowiła 84% wartości wszystkich funduszy pozyskanych przez 48 najsłabiej rozwiniętych państw. W tym samym roku udział państw z grupy najsłabiej rozwiniętych państw świata (Least Developed Countries - LDC) w łącznej wartości długoterminowego kapitału, jaki napłynął do państw rozwijających się, wyniósł niecałe 4%.

Realizacja Milenijnych Celów Rozwoju

W ostatnim czasie pojawiły się sygnały świadczące o tym, że 30-letni niekorzystny trend w zakresie oficjalnej pomocy na rzecz rozwoju może ulec odwróceniu. I tak, rząd Wielkiej Brytanii zobowiązał się do zwiększenia wartości pomocy ODA z 0,26% PNB w 1997 roku do 0,33% w latach 2003-2004, a w listopadzie 2001 roku ministrowie do spraw współpracy gospodarczej państw członkowskich Unii Europejskiej uzgodnili termin osiągnięcia celu w postaci zwiększenia pomocy ODA do poziomu 0,77% PNB. Zamachy terrorystyczne w Stanach Zjednoczonych spowodowały ożywienie publicznej dyskusji na temat potrzeby zwiększenia prorozwojowych inwestycji.

Powołana przez sekretarza generalnego NZ i złożona z wysokich rangą ekspertów Komisja Zedilla wezwała do zwiększenia pomocy ODA o 50 miliardów dolarów rocznie, co oznaczałoby de facto podwojenie jej bieżącej wartości. Zdaniem Komisji, tylko pod tym warunkiem uda się zrealizować Milenijne Cele Rozwoju. Spełnienie oczekiwań Komisji wymagałoby skoordynowanych wysiłków ze strony państw-donatorów.

Według Banku światowego, realizacja celu w postaci zmniejszenia o połowę skali skrajnego ubóstwa do 2015 roku, przyjętego przez państwa członkowskie NZ na Milenijnym Szczycie w 2000 roku, jest poważnie zagrożona. Zła polityka rządów niektórych państw rozwijających się osłabia skuteczność programów i funduszy pomocowych. Coraz więcej donatorów nie chce udzielać takim państwom innej pomocy niż humanitarna. Są jednak państwa rozwijające się, które prowadzą prawidłową politykę i potrafią zrobić dobry użytek z dodatkowej pomocy. Pozostaje tylko pytanie czy otrzymają tę pomoc w odpowiedniej skali.

"Konferencja w Monterrey musi oznaczać punkt zwrotny w historii Oficjalnej Pomocy na rzecz Rozwoju", stwierdził sekretarz generalny NZ Kofi Annan podczas zebrania Komitetu Przygotowawczego w styczniu 2002 roku. "Nie możemy w żadnym razie pozwolić na to, by wartość pomocy ODA nadal spadała. Tylko wtedy będzie można traktować poważnie nasze zobowiązanie do realizacji Milenijnych Celów Rozwoju."

Efektywność pomocy

Ostatnie lata przyniosły znaczny wzrost świadomości na temat czynników warunkujących efektywność pomocy na rzecz rozwoju. Powszechnie uważa się, że pomoc tego rodzaju powinna spełniać dwa następujące warunki: powinna redukować skalę ubóstwa i powinna opierać się na zasadach, których współtwórcami są rządy i organizacje pozarządowe państw-beneficjentów.

Badania wskazują, że pomoc może w sposób bezpośredni przyczyniać się do ograniczenia ubóstwa wtedy, gdy jest wykorzystywana do przezwyciężania takich problemów jak choroby dziecięce, niedożywienie czy usuwanie skutków klęsk żywiołowych. Co ważniejsze, pomoc stanowi istotne wsparcie dla tych krajów, w których istnieją warunki do przeprowadzania zmian. Ta reguła podkreśla znaczenie zaangażowania państwa-beneficjenta na rzecz reform. Coraz bardziej powszechne staje się przekonanie, że kluczem do efektywności pomocy są zainicjowane przez państwo-beneficjenta reformy, a nie wizje czy priorytety państw-darczyńców.

Niektóre problemy ograniczające skuteczność pomocy mają swoje źródło w polityce państw-darczyńców.

Jedną z szeroko krytykowanych praktyk jest tzw. pomoc wiązana, która wymaga, aby projekty były realizowane w oparciu o zasoby firm pochodzących z kraju-darczyńcy. Krokiem w dobrym kierunku była decyzja podjęta przez przedstawicieli państw OECD w Paryżu w maju 2001 roku, którzy przyznali państwom z grupy LDC dodatkowe 2 miliony dolarów poza programem pomocy wiązanej.

Inny problem stanowią zawiłe i niekiedy sprzeczne procedury udzielania pomocy. Każde z 22 państw-darczyńców należących do OECD posiada własny system podejmowania decyzji oraz monitorowania i oceny projektów. To samo dotyczy licznych międzynarodowych instytucji. Państwa-beneficjenci wykonują mnóstwo papierkowej roboty i zatrudniają rzesze ludzi tylko po to, by spełnić wymagania z zakresu sprawozdawczości. Z uwagi na ogromne znaczenie lepszej koordynacji działań donatorów rozpoczęto prace nad ujednoliceniem wymagań i formatów sprawozdań.