UNITED NATIONS CONFERENCE ON TRADE AND DEVELOPMENT, GENEVA
World Investment Report 2006:
"FDI from Developing and Transition Economies: Implications for Development"

Wprowadzenie na konferencji prasowej z okazji publikacji:

Światowego Raportu Inwestycyjnego 2006:
"Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne z Gospodarek Rozwijających się
i Przechodzących Transformacje: Implikacje dla Rozwoju"

Zbigniew Zimny
Przedstawiciel UNCTAD
Konsultant Raportu
e-mail: zbig.zimny@wanadoo.fr
Tel : 507 245 724
+41 22 79 373 8147

Miło mi państwa powitać na konferencji prasowej z okazji publikacji kolejnego Światowego Raportu Inwestycyjnego: Zagraniczne Inwestycje Bezpośrednie z Krajów Rozwijających się i Transformacji: Implikacje dla Rozwoju.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie (BIZ) od dawna uchodzą za ważny kanał transferu kapitału i technologii z krajów wysoko rozwiniętych do krajów mniej rozwiniętych, w tym do krajów transformacji. Tegoroczny Raport pokazuje, że choć transfery te są nadal bardzo istotne dla rozwoju krajów mniej zaawansowanych ekonomicznie, świat BIZ staje się w coraz większym stopniu wielowymiarowy. Jedną z najważniejszych cech globalizacji jest pojawienie się i szybki wzrost BIZ z krajów rozwijających się i transformacji. Zjawisko to stwarza nowe możliwości dla krajów rozwijających się, występujących w roli zarówno źródła jak i przeznaczenia BIZ wraz ze zmieniającymi się szybko międzynarodowymi "regułami gry" w tej dziedzinie. Nowa sytuacja oznacza, że nowe korporacje transnarodowe (KTN) w coraz większym stopniu konkurują z osadzonymi już od dawna na rynkach światowych KTN z krajów rozwiniętych jak i między sobą. Politycy gospodarczy ze wszystkich zakątków świata przyglądają się temu zjawisku z coraz większą uwagą. Raport wyjaśnia czynniki, które spowodowały pojawienie się KTN z krajów rozwijających się i transformacji, przedstawia te korporacje, rozpatruje potencjalne korzyści i koszty tego zjawiska z różnych perspektyw i omawia kwestie polityki narodowej i międzynarodowej z punktu widzenia zwiększenia korzyści dla rozwoju.

Równomierna ekspansja globalnych przepływów BIZ

Jakie były tendencje globalne i regionalne, jeśli idzie o BIZ w 2005 roku? Po znacznym wzroście globalnych przepływów w roku 2004, nastąpił znaczny ich dalszy wzrost w roku 2005, o 29%, do 916 miliardów dolarów. Wszystkie główne regiony świata uczestniczyły w tym wzroście, a niektóre odnotowały rekordowy poziom rocznego napływu kapitału związanego z BIZ. Dotyczy to zwłaszcza Afryki i Azji Zachodniej, gdzie napływ wzrósł o ponad 80%, osiągając, odpowiednio, rekordowy poziom 31 i 34 miliardów dolarów. Południowa, Wschodnia i Południowo-Wschodnia Azja pozostały największym magnesem BIZ wśród krajów rozwijających się, otrzymując 165 miliardów dolarów w 2005 r. Napływ BIZ do Ameryki Łacińskiej wzrósł nieznacznie do 104 miliardów dolarów, a do krajów Europy Południowo-Wschodniej i Wspólnoty Niepodległych Państw do rekordowego dla tej grupy poziomu 40 miliardów. Kraje rozwinięte odnotowały napływ 542 miliardów dolarów, reprezentujący wzrost o 37% w porównaniu do roku 2004. Większość tych inwestycji poszła do Unii Europejskiej. Za znacznym wzrostem BIZ kryją się międzynarodowe połączenia i przejęcia przedsiębiorstw (PiPP), zwłaszcza w krajach rozwiniętych. Ich wartość podwoiła się w porównaniu do roku poprzedniego, osiągając 422 miliardy dolarów. Cechą aktualnego boomu PiPP jest udział w nim i znaczne zaangażowanie zbiorowych funduszy inwestycyjnych.

Wszystko wskazuje na to, że w 2006 roku ma miejsce dalszy znaczny wzrost BIZ. Np. w pierwszej połowie roku wartość międzynarodowych PiPP wzrosła o prawie 40%. Kolejny znaczny wzrost napływu spodziewany jest w Afryce, w związku z wysokimi cenami surowców i dużym popytem na zasoby naturalne ze strony szybko rosnących gospodarek azjatyckich. Przepływ BIZ wewnątrz regionu Południowej i Południowo-Wschodniej Azji będzie również wysoki w związku z wysokim tempem wzrostu i szybko rosnącą siłą nabywczą, zwłaszcza w Indii i Chinach.

Zdecydowana większość światowych BIZ przypada na sektor usług, zwłaszcza finansowych, telekomunikacyjnych i związanych z handlem nieruchomościami. Największy jednak wzrost BIZ nastąpił w sektorze surowcowym, zwłaszcza w wydobyciu ropy naftowej i gazu, a także w innych przemysłach wydobywczych, prowadząc do spadku udziału przemysłu przetwórczego w globalnych przepływach BIZ. BIZ w sektorze surowców jest szczególnie ważny w Afryce. Np. w takich krajach jak Algieria, Egipt i Nigeria osiągnął on, odpowiednio, 55%, 37% i 80% ogólnego napływu BIZ do tych krajów.

KTN z krajów rozwijających się i transformacji wyłoniły się jako poważni inwestorzy zagraniczni

Tematem specjalnym tegorocznego Raportu jest pojawienie się a zwłaszcza szybkie rozprzestrzenianie się KTN z krajów rozwijających się i transformacji. Jest to nowe zjawisko w gospodarce światowej i rola tych korporacji będzie się szybko zwiększać. Ma to wiele implikacji. Na przykład do niedawna jeszcze rola BIZ w rozwoju gospodarczym krajów rozwijających się była traktowana jako zagadnienie stosunków między bogatą Północą i biednym Południem. Globalizacja jest przedstawiana przez jej krytyków jako ekspansja potężnych korporacji z Północy na rynkach krajów biednych i słabych, przynosząc korzyści głównie tym pierwszym i ograniczone korzyści tym drugim. Ponieważ głównym terenem ekspansji KTN z krajów rozwijających się są, jak dotychczas, inne kraje rozwijające się, siłą rzeczy zagadnienia związane z wpływem BIZ na rozwój gospodarczy stają się szybko częścią stosunków Południe-Południe. Po drugie pojawiło się duże, nowe źródło BIZ na świecie. Kraje rozwinięte nie tylko nie gardzą fabrykami budowanymi przez Samsunga, Kia Motors, Daewoo czy LG Electronics, ale o nie intensywnie konkurują. Kraje surowcowe chętnie przyciągają do współpracy lub współudziału w projektach wydobywczych ropy naftowej państwowe korporacje z Chin, aktywnie poszukujące nowych źródeł surowców we wszystkich regionach. Niektóre kraje najsłabiej rozwinięte prawie nie znają KTN z Północy, polegając głównie na KTN z krajów rozwijających się, jeśli idzie o napływ BIZ.

Choć na razie kraje rozwinięte pozostają głównymi źródłami BIZ, nowe źródła BIZ rosną szybko, o czym świadczą następujące dane:

• W 2005 roku BIZ przez KTN z krajów rozwijających się i transformacji wyniosły 133 miliardów dolarów (stanowiąc 17% światowego wypływu) lub dziesięć razy więcej niż w roku 1990 (kiedy udział ten wyniósł tylko 5%).
• Skumulowany zasób BIZ tych korporacji to 1.4 biliona dolarów w 2005 roku (lub 12 % zasobu światowego BIZ), w porównaniu do 150 milionów dolarów w 1990 roku (lub 8%).
• O ile w roku 1990 tylko 15 firm z krajów rozwijających się trafiło na listę największych przedsiębiorstw świata, Fortune-500, to w roku 2005 było ich już (razem z firmami z krajów transformacji) 47 a w 2006 -- 57.

Większość KTN z krajów rozwijających się to firmy azjatyckie: trzy czwarte spośród 100 największych KTN z tej grupy krajów. Jeśli idzie o branże, to ostatnio zwłaszcza zwraca uwagę aktywność KTN z tych krajów i krajów transformacji w przemysłach wydobywczych (ropa, gaz i rudy metali) i przemysłach przetwarzających surowce (stal i inne metale i przemysł cementowy). Drugie ich zgromadzenie to usługi finansowe i związane z infrastrukturą. Z nielicznymi wyjątkami, te KTN działają głównie we własnych regionach. I wreszcie jest też grupa KTN z tych krajów w przemysłach o charakterze globalnym - samochodowym, odzieżowo-tekstylnym i w usługach informatycznych. Prawie wszystkie z nich pochodzą z Azji.

I wreszcie co najmniej trzy czwarte BIZ z krajów rozwijających się i transformacji jest lokowanych w tych grupach krajów. Ponad 90% inwestycji Południe-Południe to inwestycje w regionie, z którego te korporacji pochodzą. Jest też trochę projektów międzyregionalnych między Azją i Afryką i między Azją i Ameryką Łacińską.

Przyczyny, motywy i implikacje

Ekspansja KTN z krajów rozwijających się i transformacji jest związana z globalizacją. W miarę jak kraje te otwierały się na konkurencję międzynarodowa, ich firmy zostały wystawione na konkurencję KTN z innych krajów na ich własnych rynkach i za granicą. Inwestowanie za granicą szybko stało się dla niektórych z nich dodatkową opcją strategiczną, mającą na celu sprostanie tej konkurencji. Najważniejszym motywem ekspansji zagranicznej jest dostęp do nowych rynków. Redukcja kosztów odgrywa rolę dla KTN z krajów bardziej zaawansowanych, działających i konkurujących w przemysłach o zasięgu globalnym. Ponadto, wiele z tych KTN inwestuje zagranicą, aby uzyskać dostęp do zasobów ropy, gazu i innych surowców a z kolei dla innych motywem inwestowanie jest zdobycie dostępu do technologii i ekspertyzy, które nie są dostępne w ich krajach pochodzenia.

Jeśli idzie o implikacje dla rozwoju gospodarczego, BIZ z krajów rozwijających się i transformacji ma dwie strony medalu - wpływ na gospodarkę kraju pochodzenia tych inwestycji i wpływ na kraje przyjmujące.

Z punktu widzenia kraju pochodzenia lub siedziby KTN, BIZ może wzmocnić konkurencyjność firm tego kraju. Co więcej, poprzez powiązania z innymi firmami rodzimymi i tzw. spillovers, mogą one powodować restrukturyzację i wzmacniać konkurencyjność branż, z których pochodzą inwestycje, a nawet całej gospodarki. Ale BIZ niesie też ryzyka dla gospodarek je generujących. Rodzi niepokoje związane ze zmniejszonymi inwestycjami w kraju, "opróżnianiem" części gospodarki ("hollowing-out") a także utratą miejsc pracy.

Z perspektywy krajów przyjmujących, inwestycje te oznaczają rozszerzenie potencjalnych źródeł kapitału, technologii i umiejętności menadżerskich. W wielu krajach najsłabiej rozwiniętych, BIZ Południe-Południe stanowi ponad połowę ogółu napływających BIZ. BIZ z krajów Południa niesie z sobą potencjalnie większe dodatkowe korzyści w porównaniu z BIZ z krajów Północy. Np. technologia i sposób prowadzenia biznesu KTN z krajów rozwijających się są bliższe tym w krajach Południa, stwarzając większe szanse na powiązania z firmami krajowymi i spillovers w dziedzinie technologii. KTN z krajów rozwijających polegają częściej na nowych inwestycjach (tzw. greenfield investment) niż na PIPP, zwiększają tym samym potencjał produkcyjny krajów przyjmujących i tworząc częściej nowe miejsca pracy. Zaobserwowano bowiem, że KTN z krajów rozwijających się i transformacji częściej występują w branżach pracochłonnych i używają bardziej pracochłonnych technologii. Tak jak wszystkie BIZ, BIZ z krajów rozwijających się mogą też rodzić niepokoje. Np. w małych, słabo rozwiniętych krajach, mogą, podobnie jak KTN z krajów Północy, zdominować całe branże gospodarki ze wszystkimi negatywnymi skutkami monopolu.

Pojawienie się KTN z krajów rozwijających się spowodowało, że wiele krajów rozwiniętych i rozwijających się sformułowało strategię przyciągania inwestycji przez te korporacje. Np. 90% afrykańskich agencji promocji inwestycji "namierza" BIZ z innych krajów rozwijających się. Agencje z krajów rozwiniętych również zachęcają KTN z Południa do inwestowania w ich krajach.

Mimo rosnącego na ogół zainteresowania BIZ z krajów rozwijających się i transformacji, czasami pojawiają się się obawy, dotyczące motywów inwestowania, nagłaśniane niejednokrotnie przez media. W szczególności próby przejęć międzynarodowych przez państwowe KTN (lub KTN o bliskich związkach ze swoim rządem) wywołały w kilku krajach obawy związane z bezpieczeństwem. W innych przypadkach obawy dotyczyły redukcji zatrudnienia, jako że koszty pracy są niższe w krajach siedziby KTN z Południa. Zwłaszcza w przypadku PiPP silna jest obawa, że korporacja z kraju rozwijającego się przeniesie część nabytej działalności do kraju swojej siedziby lub do swojego regionu. UNCTAD apeluje o wyważoną ocenę wpływu takich inwestycji i o unikanie protekcjonizmu w tej dziedzinie, szkodliwego dla zaangażowanych krajów. Jako zasada, KTN z krajów rozwiniętych i rozwijających się powinny być traktowane jednakowo. Z drugiej jednak strony, KTN z krajów rozwijających się i transformacji muszą liczyć się z potencjalną wrażliwością ekonomiczną i polityczną na ich inwestycje.

Pojawienie się nowych źródeł BIZ powinno zwrócić uwagę polityków gospodarczych w krajach o wszystkich poziomach rozwoju. Wymiana doświadczeń między krajami rozwijającymi się i transformacji mogłaby służyć zwiększeniu wpływu tych inwestycji na rozwój. Współpraca Południe-Południe między krajami generującymi i przyjmującymi KTN i BIZ zwiększyłaby szanse wpływu tych inwestycji na rozwój po obu stronach równania. Jest również potrzeba dialogu na ten temat na linii Północ-Południe, w celu lepszego zrozumienia motywacji BIZ z krajów rozwijających się a także ich skutków dla krajów przyjmujących.

Jesteśmy aktualnie świadkami przeobrażeń w gospodarce światowej, w rezultacie których niektóre kraje rozwijające się zyskują szybko na wadze gospodarczej i politycznej. Odzwierciedleniem tych zmian są również zmiany w sferze BIZ i KTN: coraz więcej KTN z tych krajów i krajów transformacji pojawia się jako znaczący gracze na rynkach światowych. Ta tendencja będzie się nasilała i w najbliższych latach pojawią się zapewne nowi gracze korporacyjni z tych grup krajów. UNCTAD uznaje to za obiecującą perspektywę z perspektywy rozwoju gospodarczego, zwłaszcza w kontekście współpracy Południe-Południe.