BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE W EUROPIE ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ: W OCZEKIWANIU NA KONIUNKTURĘ

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) w Europie Środkowej i Wschodniej spadły z rekordowego poziomu 31 miliardów dolarów w 2002 roku do zaledwie 21 miliardów w roku ubiegłym (Wykres 1) w wyniku zakończenia procesów prywatyzacyjnych w Czechach i na Słowacji (a przedtem w innych krajach takich jak Węgry)), stwierdza opublikowany dziś przez Konferencję Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) "Światowy Raport Inwestycyjny 2004: Zwrot w stronę usług". “Nikt nie przewidywał tak gwałtownego spadku", powiedział zastępca sekretarza generalnego UNCTAD, Carlos Fortin, podczas prezentacji Raportu. Autorzy Raportu utrzymują jednak, że mimo ubiegłorocznego spadku średniookresowe perspektywy dalszego wzrostu BIZ w tym regionie świata są dobre.

Spadek napływu BIZ

Ogółem, wartość pozyskanych BIZ wzrosła w ubiegłym roku w dziesięciu, a spadła w dziewięciu krajach regionu, przy czym w większości tych krajów napływ BIZ nie przekraczał 1 miliarda dolarów (Tabela 1). Napływ BIZ do Rosji zmniejszył się z 3,5 miliarda do 1 miliarda dolarów. Udział pozyskanych BIZ w inwestycjach krajowych w Europie Środkowej i Wschodniej zmalał z 17% w 2002 roku do 10% w 2003 roku (Wykres 1).

Skromny ubiegłoroczny dorobek państw środkowo- i wschodnioeuropejskich wskazuje, że nie doszło do masowego “wycieku" inwestycji (i zatrudnienia) ze starych krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE) do tego regionu Europy. Z uwagi na to, że w tym regionie leży osiem państw, które przystąpiły do UE w bieżącym roku, pojawiły się spekulacje, że mogą one odebrać BIZ innym państwom europejskim.

Rozłożone na kilka lat i zwykle zakrojone na mniejszą skalę przedsięwzięcia “od zera" (ang. greenfield projects) nie mogły w tak krótkim czasie zrównoważyć spadku bezpośrednich inwestycji zagranicznych związanych z prywatyzacją przedsiębiorstw w Czechach i na Słowacji. Nie zmienił tej sytuacji nawet fakt, że oba kraje zostały wybrane przez transnarodowe korporacje (TNK) motoryzacyjne jako miejsce budowy nowych zakładów (w Czechach fabryka Toyoty i PSA, a na Słowacji fabryka PSA i fabryka koncernu Huyndai). Dzięki inwestycjom obejmującym budowę dużych zakładów montażowych Słowacja jest na dobrej drodze, by stać się wiodącym węzłem przemysłu motoryzacyjnego w Europie.1

Nie licząc Czech i Słowacji, spadek napływu BIZ w tym regionie Europy był nieznaczny - z 19 do 18 miliardów dolarów. Wahania koniunktury w zakresie BIZ w poszczególnych krajach regionu sprawiły, że Polska, Czechy i Węgry wróciły w ubiegłym roku na pozycje trzech największych odbiorców tych inwestycji w Europie Środkowej i Wschodniej. (Wykres 2)

Grupa ośmiu krajów regionu, które w maju 2004 roku przystąpiły do UE, nie tylko, że nie przechwyciła inwestycji wypływających ze starych krajów członkowskich, ale odnotowała spadek łącznej wartości pozyskanych BIZ - z 23 miliardów dolarów w 2002 roku do 11 miliardów w roku ubiegłym.

W pozostałych 11 państwach regionu wartość nowych inwestycji wzrosła z 8,8 miliarda do 9,5 miliarda dolarów, co przełożyło się na wzrost udziału tych państw w łącznej wartości pozyskanych BIZ w regionie z 28 do 45%. Duży napływ BIZ do państw Europy Południowo-Wschodniej2 wiąże się częściowo z prywatyzacją tamtejszych państwowych przedsiębiorstw, choć skala tych transakcji nie dorównuje dawnym projektom prywatyzacyjnym w Czechach, na Węgrzech i w Polsce.

Rośnie eksport BIZ z regionu

Odpływ BIZ z państw Europy Środkowej i Wschodniej wzrósł w ubiegłym roku o 42% - z 5 do 7 miliardów dolarów. Lwia część tego wzrostu (59%) przypadła na Rosję, która pozostała największym inwestorem w regionie.

Tradycyjną supremację firm rosyjskich potwierdza skład sporządzonej przez UNCTAD listy największych regionalnych transnarodowych korporacji (TNK). Widniejące na niej spółki z Rosji przewyższają skalą działalności firmy z innych państw regionu (Tabela 2). Wiodące TNK utrzymały w 2002 roku dość korzystne wyniki, mimo globalnego spowolnienia wzrostu gospodarczego. Częściowym wytłumaczeniem tego zjawiska jest to, że TNK z tego regionu, zwłaszcza TNK z Rosji i Chorwacji, antycypując rozszerzenie UE, podjęły próbę zdobycia przyczółków w rozszerzonej, liczącej 25 członków Unii Europejskiej. Na liście regionalnych TNK dominują firmy surowcowe (pięciu przedstawicieli) i transportowe (również pięciu przedstawicieli).

Różowe perspektywy

Wzrost gospodarczy w państwach Europy Środkowej i Wschodniej powinien stać się motorem wzrostu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w tym regionie, twierdzą autorzy tegorocznego raportu UNCTAD. Można oczekiwać, że do nowych krajów członkowskich UE napłynie "druga fala" BIZ z państw, które tradycyjnie inwestują w tej części Europy. Powyższe inwestycje będą miały na celu wykorzystanie nowych atutów "lokalizacyjnych" nowych krajów członkowskich.

W ramach wysiłków zmierzających do zwiększenia swej atrakcyjności dla (krajowych i zagranicznych) inwestorów niektóre nowe państwa członkowskie UE obniżyły stawki podatku dochodowego od osób prawnych do poziomu porównywalnego ze stawkami obowiązującymi w takich krajach jak Irlandia. Korzystne połączenie niskiego podatku CIT, stosunkowo niskich płac i dostępu do funduszy pomocowych UE - spotęgowane sprzyjającym klimatem dla inwestycji, zasobami wysoko wykwalifikowanej siły roboczej i swobodnym dostępem do pozostałej części unijnego rynku - sprawia, że nowe państwa członkowskie UE są atrakcyjnym terenem dla BIZ, pochodzących zarówno z innych państw członkowskich jak i z krajów trzecich.

"Nie jest więc zaskoczeniem, że perspektywy dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej są obiecujące", twierdzi współautor Raportu, Zbigniew Zimny. Istotnie, ponad 2/3 wiodących TNK i ekspertów do spraw lokalizacji inwestycji - ankietowanych przez UNCTAD na początku bieżącego roku - spodziewa się odbicia w zakresie napływu BIZ do tego regionu w latach 2004-2005. To największy odsetek takich odpowiedzi spośród wszystkich regionów. Z ankiety wynika również, że pozytywną rolę w tym procesie mogą odegrać agencje promocji inwestycji - zwłaszcza poprzez namierzanie potencjalnych inwestorów (tzw. targetting) i dalszą liberalizację polityki dotyczącej zagranicznych inwestycji.

Tabela 1. Kraje Europy Środkowej i Wschodniej: napływ BIZ według skali inwestycji, 2003r.

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2004.

Tabela 2. Ranking niefinansowych TNK z Europy Środkowej i Wschodniej pod względem wartości zagranicznych aktywów, 2002 (miliony dolarów i liczba pracowników)

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2004.

a WTN - "Wskaźnik transnarodowości", będący średnią trzech współczynników: zagraniczne aktywa/aktywa ogółem, sprzedaż zagranicą/sprzedaż ogółem i zatrudnienie zagranicą/zatrudnienie ogółem.

Wykres 1. Europa Środkowa i Wschodnia: Napływ BIZ i ich udział w inwestycjach krajowych (tworzeniu kapitału trwałego brutto), 1990-2003

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2004.

Wykres 2. Lista 10 krajów będących największymi odbiorcami BIZ w Europie Środkowej i Wschodniej, 2002 i 2003 r. (w miliardach dolarów)

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2004.