streszczenie raportu
w większej wolności
rozwój, bezpieczeństwo i prawa człowieka dla wszystkich
Raport Sekretarza Generalnego ONZ
Tytuł raportu pochodzi od słów zaczerpniętych z preambuły Karty Narodów Zjednoczonych "in larger freedom" tzn. "w większej wolności". Ideowa "większa wolność" odnosi się do postępu, jaki w ciągu najbliższej dekady ma zostać osiągnięty w takich dziedzinach jak rozwój, bezpieczeństwo oraz prawa człowieka. Postęp nastąpi jedynie za sprawą globalnego konsensusu oraz poprzez współpracę angażującą wszystkie państwa członkowskie.
Wstęp do raportu prezentuje osiągnięte cele po 2000 roku oraz wyzwania, jakie niesie ze sobą XXI wiek. Sekretarz Generalny ONZ określa dalsze działania i nawołuje do ich podjęcia. Skupia uwagę na najistotniejszych dziedzinach życia współczesnego świata, takich jak ubóstwo, równość płci, opieka zdrowotna, edukacja, środowisko naturalne. Ulegająca zmianom sytuacja na świecie wymaga współpracy państw na skalę globalną. Poszczególne działania powinny wypływać ze wspólnej wizji rozwoju, oraz zostać włączone do narodowych strategii państw.
Milenijne Cele Rozwoju, które zgodnie z zamierzeniami mają zostać osiągnięte do 2015 roku, obejmują kwestie priorytetowe dla współczesnego świata. Zalicza się do nich m.in. ograniczenie ubóstwa i głodu, promowanie równości płci i zwiększenie szans kobiet, zapewnienie powszechnego dostępu do podstawowej edukacji, poprawę zdrowia matek i zmniejszenie śmiertelności dzieci poniżej piątego roku życia, zwalczanie HIV/AIDS, malarii i innych chorób, zapewnienie równowagi i rozwoju.
W raporcie Sekretarz Generalny ONZ zwraca się do wszystkich państw, by swą aktywną postawą umożliwiły rozwój, przyczyniły się do zwiększenia bezpieczeństwa na świecie oraz respektowania praw człowieka. Oddzielny rozdział został poświecony reformie instytucjonalnej Organizacji Narodów Zjednoczonych, której celem jest usprawnienie działania samej Organizacji, aby mogła stawić czoła wyzwaniom, jakie niesie ze sobą XXI wiek.
Rozdział raportu pt. "Wolność od niedostatku" nawołuje do poprawy standardów życia ludności na całym świecie, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Osoby nękane chorobami, cierpiące głód, żyjące w skrajnej nędzy czy znajdujące się w obliczu zagrożeń ze strony środowiska naturalnego nie mogą w pełni cieszyć się wolnością należną każdemu człowiekowi. Według założeń raportu wszyscy powinni mieć jednakowy dostęp do edukacji, opieki medycznej czy godnych warunków życia. Sekretarz Generalny ONZ zwraca uwagę na owe palące kwestie, które należy rozwiązywać w oparciu o wspólną wizję rozwoju. Jej realizacja powinna odbywać się poprzez przyjęcie konkretnego planu działania przez każde państwo borykające się z problemami z zakresu takich dziedzin jak: edukacja, równouprawnienie płci, system zdrowotny, środowisko naturalne, handel, rozwój obszarów miejskich i wiejskich czy rozwój nauki oraz techniki. Strategie narodowe powinny wyszczególniać priorytetowe cele oraz wyznaczyć termin ich realizacji. Zdaniem Sekretarza Generalnego ONZ osiągniecie celów nie wymaga tworzenia nowych instrumentów lecz skuteczniejszego wykorzystania już istniejących środków i technologii. Oprócz narodowych strategii rozwojowych, postęp w realizacji wyznaczonych celów jest uwarunkowany pomocą zewnętrzną i współpracą międzynarodową. Każdy kraj rozwijający się jest odpowiedzialny za samodzielne wzmocnienie rządów, zwalczanie korupcji oraz wprowadzenie w życie polityk i narodowych planów działania. Raport wskazuje, że kraje rozwinięte mają odegrać główną rolę w nowym systemie wolności. Ubóstwo, śmiertelne choroby zakaźne, degradacja środowiska naturalnego to niektóre z wielu kwestii przyczyniających się do obniżenia jakości życia ludzi na całym świecie. Pomoc krajów rozwiniętych ma ograniczyć szerzenie się powyższych zjawisk.
Rozdział "Wolność od strachu" dotyczy kwestii bezpieczeństwa i pokoju. Ludzkość w XXI wieku jest narażona na różnego typu niebezpieczeństwa. Miliony ludzi poniosły śmierć na skutek działań terrorystycznych, ze względu na zorganizowaną przestępczość, broń masowego rażenia, wojny oraz innego typu konfliktów. Zadaniem Narodów Zjednoczonych jest ochrona jednostek przed tego typu zagrożeniami poprzez utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. W celu realizacji tego założenia musi istnieć konsensus miedzy państwami członkowskimi w sprawie wspólnej wizji bezpieczeństwa. Zdaniem Sekretarza Generalnego ONZ należy pamiętać, że brak pokoju w jakimkolwiek regionie stanowi zagrożenie dla wszystkich krajów. Kofi Annan utrzymuje, że pokój na świecie oraz bezpieczeństwo zależy od polityki poszczególnych państw, których obowiązkiem jest przestrzeganie ratyfikowanych przez siebie traktatów i paktów pokojowych. Niezbędna jest rewitalizacja dostępnych instrumentów oraz przekształcenie ONZ w taki sposób, aby państwa skutecznie zapobiegały potencjalnym konfliktom oraz zażegnywały już trwające. Sekretarz Generalny ONZ zawarł w swoim raporcie liczne zalecenia mające na celu zaprowadzenie pokoju oraz bezpieczeństwa na świecie, a tym samym uratowanie wielu istnień ludzkich i realizację postulatu większej wolności. Zalecenia te dotyczą ponadnarodowych siatek grup terrorystycznych, zorganizowanej przestępczości, broni nuklearnej, biologicznej i chemicznej, ograniczenie powszechności i ryzyka wojny, form mediacji i sankcji dostępnych ONZ, sposobów utrzymywania i budowania pokoju, handlu bronią strzelecką i lekką oraz regulacji warunków użycia siły.
Rozdział "Prawo do godnego życia" traktuje o prawach człowieka i uniwersalnych wartościach. Kofi Annan utrzymuje, że wolność od niedostatku i strachu to za mało, ponieważ rozwój nie jest możliwy bez poszanowania praw człowieka. Wszystkich ludzi należy traktować z szacunkiem oraz respektować ich podstawowe wolności. Należy wzmocnić rządy prawa oraz demokrację, by umożliwić ludziom godne życie. Zdaniem Sekretarza Generalnego ONZ trzeba zadbać o to, aby podjęte zobowiązania nie były zaledwie pusto brzmiącymi słowami, ale znalazły wyraz w działaniach w życiu codziennym. Większą wolność można osiągnąć przez wzmocnienie procedur i wytycznych jakie ONZ tworzyła od początku swojej działalności. Promowanie demokracji na całym świecie powinno odbywać się poprzez konkretne działanie. Nie chodzi tu o ustalanie kolejnych norm, do których trzeba się stosować, ale wdrażanie już przyjętego ustawodawstwa. Sekretarz Generalny ONZ podkreśla, że demokracja zdobyła sobie powszechne uznanie na całym świecie i została uznana za wartość uniwersalną. Obywatele mają prawo do dokonania wyboru formy rządów, oraz prawo do wyboru swoich przedstawicieli w rządzie. Należy skoordynować działania oraz zmobilizować środki wspierające te kraje, które chcą wprowadzić lub umocnić demokrację. Wzmacnianie rządów prawa umożliwiającego bezpieczeństwo i dobrobyt wymaga poszanowania prawa zarówno na terenie własnego kraju, jak i poza jego granicami. Kofi Annan przypomina, że konsekwencje każdorazowego naruszenia prawa przez rządy czy jednostki dotykają przede wszystkim najsłabszych i najwrażliwszych. Sekretarz Generalny ONZ zaleca zmniejszyć przepaść między deklaracjami a działaniem. Umożliwienie ludzkości godnego życia wymaga przede wszystkim aktywności skierowanej na zapobieganie konfliktom zbrojnym, ochronę ludności cywilnej, zwalczanie bezkarności oraz niedopuszczanie do tak drastycznych zdarzeń jak ludobójstwo. W tym celu należy wzmocnić organy zajmujące się kwestią praw człowieka oraz zachęcić państwa członkowskie do aktywnej współpracy zwłaszcza z Międzynarodowym Trybunałem Karnym.
Raport podejmuje także zagadnienie instytucjonalnej reformy ONZ. Od początku swego istnienia Organizacja wiele dokonała, wciąż jednak przybywa zadań i problemów z jakimi musi się ona uporać. Cele i zasady funkcjonowania Organizacji Narodów Zjednoczonych zawarte w Karcie NZ pozostały niezmienne i obowiązują dziś w tym samym stopniu jak 60 lat temu. Organizacja musi poddać się jednak reformom, jeżeli nadal ma być użytecznym i skutecznym narzędziem dla tych, którzy chcą osiągnąć "większą wolność".
Reforma ONZ, której celem jest osiągniecie większej spójności systemu i koordynowania działań ma objąć: Zgromadzenie Narodowe, Radę Bezpieczeństwa, Radę Gospodarczą i Społeczną, Radę Powierniczą i Sekretariat. Ponadto, Sekretarz Generalny ONZ przedstawił propozycję utworzenia Rady Praw Człowieka (Human Rights Council). Ma ona zastąpić Komisję Praw Człowieka, która utraciła swą wiarygodność i profesjonalizm. Według założeń, organy ONZ mają lepiej reprezentować interesy państw członkowskich i społeczności międzynarodowej w obecnych realiach geopolitycznych. Działanie ONZ ma być sprawniejsze i bardziej przejrzyste.
Istnieją dwie alternatywne propozycje powiększenia Rady Bezpieczeństwa. W obu przypadkach liczba członków wynosiłaby 24. Model A przewiduje powiększenie Rady Bezpieczeństwa o 6 stałych członków bez prawa veta i trzy niestałe miejsca przyznane Afryce, Azji i Amerykom (tak zreformowana Rada Bezpieczeństwa składałaby się z 5 członków stałych z prawem weta, 6 również stałych ale bez takiego prawa i 13 kadencyjnych wybieranych na kres 2 lat). Model B nie przewiduje nowych, stałych miejsc, ale tworzy nową kategorię 8 kadencyjnych miejsc, o dłuższej, czteroletniej kadencji i z możliwością ponownego wyboru oraz dodaje jedno miejsce niestałe z wersją dotychczasowej 2 letniej kadencji (w skład Rady Bezpieczeństwa weszłoby 5 stałych członków z prawem weta, 8 kadencyjnych wybieranych na 4 lata i kolejnych 11 urzędujących przez okres 2 lat). W ramach nowego projektu kraje członkowskie miałyby zostać zaklasyfikowane do jednego z czterech regionów świata: Afryki, Azji, Ameryk i Europy. Oba modele zakładają równo po 6 miejsc w Radzie dla tych czterech regionów, choć z różnym podziałem na miejsca stałe i niestałe. W dyskusjach dotyczących powiększenia Rady Bezpieczeństwa uczestniczą kraje Europy Wschodniej zagrożone "zniknięciem" tego regionu. Opowiedziały się one za zmianą propozycji Sekretarza Generalnego ONZ oraz powiększeniem składu Rady nie do 24, ale do 25 członków i utrzymaniem regionu Europa Wschodnia.
Polska aktywnie uczestniczy w debacie dotyczącej reformy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Prezydent Aleksander Kwaśniewski podczas szczytu milenijnego przewodniczył jednej z grup, która rozważała m.in. umocnienie ONZ. Na 57 sesji Zgromadzenia Ogólnego w 2002 r. minister W. Cimoszewicz zaproponował opracowanie Nowego Aktu Politycznego Narodów Zjednoczonych na XXI wiek. Po przeprowadzeniu szerokiej konsultacji międzynarodowej na ten temat, rząd polski w 2003 r. przedstawił w tej kwestii oficjalne memorandum. W lutym 2005 r. projekt Nowego Aktu Politycznego został przekazany państwom Unii Europejskiej i wręczony Sekretarzowi Generalnemu. Wiele polskich sugestii zostało uwzględnionych w przygotowywanych raportach i trwającej obecnie debacie.
Sześćdziesiąta rocznica powstania ONZ zbiega się z momentem podjęcia decyzji dotyczących przyszłości Organizacji. Reforma ONZ jest trudnym procesem, ciągiem wielu działań i uzgodnień, wymagającym wielu kompromisów. Ostateczny kształt i kierunek reformy zostaną określone na 60-tej sesji Zgromadzenia Ogólnego podczas Światowego Szczytu we wrześniu 2005 r.
Zobacz również:
tel. (+4822) 825 57 84, e-mail:unic.pl@un.org