Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. handlu ludźmi,
w szczególności kobietami i dziećmi

Wizyta w Polsce w dniach 24 - 29 maja 2009 r.

Wstępne wnioski i zalecenia

Specjalny Sprawozdawca, Pani Joy Ngozi Ezeilo, sporządziła niniejszą notatkę prasową w dniu 29 maja 2009 r.

Pani Joy Ngozi Ezeilo, Specjalny Sprawozdawca ONZ w sprawie handlu ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, przekazuje niniejszym wstępne wnioski i zalecenia wynikające z misji odbytej w Polsce w dniach 24-29 maja 2009 r. Wyraża ona podziękowania Rządowi RP za zaproszenie i pomoc, a w szczególności za możliwość spotkania się i współpracy z jego przedstawicielami, organizacjami międzynarodowymi i pozarządowymi i innymi zainteresowanymi stronami.

W ciągu ostatnich pięciu lat proceder handlu ludźmi nie tylko wzmógł się w Polsce, lecz również przybrał bardziej zaostrzone formy, co wynika z przystąpienia Polski do Unii Europejskiej oraz do strefy Schengen. To niewątpliwie wskutek tych zdarzeń Polska z kraju wyłącznie pochodzenia stała się krajem zarówno tranzytu, jak i przeznaczenia. Wśród powszechnych form handlu ludźmi wymienić można handel w celu wykorzystania pracy, prostytucji oraz inne rodzaje wykorzystania seksualnego. Według danych Prokuratury, Policji i Straży Granicznej, liczba przypadków handlu ludźmi rośnie z dnia na dzień, co potwierdza liczba spraw, w które angażują się organizacje pozarządowe, szczególnie Fundacja La Strada.

Polska ratyfikowała najważniejsze międzynarodowe i regionalne traktaty o prawach człowieka, włącznie z Protokołem o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniający Konwencję ONZ przeciw międzynarodowej przestępczości zorganizowanej (Protokół z Palermo z 2000 r.) oraz Konwencję Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi (z 2005 r.).

Istnieją dowody wskazujące, że Rząd RP osiągnął już wiele w zwalczaniu handlu ludźmi ściśle współpracując w tym zakresie z zainteresowanymi stronami i angażując się we współpracę międzynarodową, szczególnie z państwami ościennymi. Znowelizowano Kodeks Karny, by karać sprawców trudniących się tym procederem. Uchwalono też kompleksowe i wychodzące daleko w przyszłość przepisy regulujące handel narządami i tkankami ludzkimi - jest to pozytywna zmiana idąca w kierunku koniecznej kryminalizacji wszystkich form handlu ludźmi. Przyjęto również ustawę o przemocy w rodzinie, powołano Pełnomocnika ds. Równego Traktowania oraz Rzecznika Praw Obywatelskich. Wspólnie z organizacjami regionalnymi i międzynarodowymi, Rząd inwestuje też w szkolenia dla funkcjonariuszy organów ścigania na temat handlu ludźmi, by podnieść ich kompetencje w zakresie zapobiegania handlowi, ochrony ofiar, ścigania sprawców oraz zapewnienia, że zostaną oni ukarani. Przyjęty i realizowany jest czwarty krajowy plan działania na lata 2009-2010. Co więcej, Rząd współpracuje ściśle z organizacjami międzyrządowymi, które zapewniają świadczenia społeczne ofiarom handlu ludźmi i pomaga w ich działaniach.

Niezależnie od wspomnianych dobrych praktyk, jakie stwierdziłam w trakcie mojej misji, istnieją też wyzwania, którym sprostać musi Rząd, by skutecznie przeciwdziałać handlowi ludźmi w granicach państwa, który dotyka zarówno obywateli Polski jak i cudzoziemców coraz częściej będących jego ofiarami.

Szereg spraw daje Specjalnemu Sprawozdawcy powody do niepokoju:

1. Brak pełnej i jednoznacznej definicji handlu ludźmi w polskim prawie karnym;
2. Wydaje się, że w Polsce konieczne są pewne zmiany w podejściu do prawa międzynarodowego, choć postanowienia Konstytucji zachęcają do bezpośredniego jego stosowania. Protokół z Palermo nie jest aktem samowykonawczym, w związku z czym jego pełna transpozycja do polskiego porządku prawnego wymaga przyjęcia dodatkowych przepisów;
3. Rośnie liczba przypadków handlu w celu wykorzystania w pracy – tymczasem wydaje się, że Państwowej Inspekcji Pracy brak koniecznych umocowań, by sprawować skuteczny nadzór;
4. Postępowania sądowe w sprawach dotyczących handlu ludźmi toczą się zbyt długo (średnio ok. dwa lata). Ministerstwo Sprawiedliwości i system sądownictwa powinny dążyć więc do skrócenia tego okresu i zapewnienia szybkich rozstrzygnięć zapewniających zadośćuczynienie ofiarom i zmniejszenie urazów pozwalając skoncentrować się na pełnym przysposobieniu społecznym i reintegracji ofiar;
5. Dostęp ofiar handlu ludźmi do pomocy społecznej na obszarach wiejskich jest nieco ograniczony – osoby te nie otrzymują odszkodowań. Oczywiście sprawiedliwości nie stanie się zadość, dopóki nie dojdzie do wynagrodzenia ofiarom wszystkich poniesionych szkód. W związku z tym przyznawanie odszkodowań przez sądy jest ważnym aspektem wynagradzania utraty dochodów, pogwałceń praw człowieka i ogólnie poniesionych krzywd;
6. Problemem jest również koordynacja wymiany danych pomiędzy poszczególnymi stronami tj. policją, strażą graniczną i prokuraturą oraz rozbicie danych w/g wieku i płci. Wzmocnienie zdolności do działania w tym obszarze pomoże zapewnić jednoznaczny wgląd w skalę problemu handlu ludźmi.

Wybrane wstępne zalecenia dla Polski:

• Podjęcie działań w trybie pilnym w celu stworzenia pełnej i jednoznacznej definicji handlu ludźmi zgodnie ze zobowiązaniami przyjętymi przez polski Rząd w podpisanych i ratyfikowanych przez Polskę traktatach regionalnych;
• Lepsza identyfikacja ofiar handlu ludźmi oraz zagwarantowanie okresu przeznaczonego na zastanowienie się ustanowionego w Konwencji Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, tak aby ofiary nie były zmuszane do współpracy z władzami, a współpraca nie była wyłączną szansą na skorzystanie z prawa pozostania w kraju bądź warunkiem koniecznym, by z takich praw skorzystać;
• Utworzenie urzędu i mianowanie krajowego sprawozdawcy, którego obowiązkiem byłaby koordynacja i monitoring wszystkich działań związanych z walką z handlem ludźmi;

• Utworzenie odpowiedniego i skoordynowanego mechanizmu ochrony dzieci będących ofiarami handlu ludźmi. Równie istotnym jest, by funkcjonariusze organów ścigania mogli w chwili pierwszego kontaktu z ofiarami identyfikować je jako ofiary handlu ludźmi i udzielić im odpowiednich informacji oraz zapewnić pomoc, włącznie ze skierowaniem ich do organizacji pozarządowej oferującej specjalistyczne świadczenia;
• Odszkodowania dla ofiar powinny wynikać z przepisów prawa; należy utworzyć w tym celu specjalny fundusz;
• Zintensyfikowanie działań nakierowanych na zapobieganie wszelkim formom handlu ludźmi i podnoszenie świadomości w tym zakresie wśród poszczególnych zainteresowanych stron;
• Istnieje potrzeba wzmocnienia prawa, by pozwalało ono na wystarczająco skuteczne przeciwdziałanie rosnącemu problemowi handlu w celu wykorzystania pracy;
• Choć ofiarom handlu ludźmi pomaga Rząd, tylko niewielki odsetek potrzebujących korzysta ze wspieranych przez niego programów pomocy. Zaleca się, by Rząd zapewnił szersze dofinansowanie organizacji działających w miastach i na obszarach wiejskich, by zagwarantować ofiarom pomoc socjalną, medyczną, prawną i psychologiczną;
• Zwiększenie zakresu szkoleń, by w dalszym ciągu zwiększać zdolności do działania organów ścigania, w szczególności policji, straży granicznej, prokuratury, systemu sądownictwa, inspekcji pracy i pracowników socjalnych.
• Rząd ponagla się, by ratyfikował Międzynarodową Konwencję w sprawie ochrony praw wszystkich migrantów - pracowników i członków ich rodzin.

Jak wskazałam we wstępnym sprawozdaniu dla Rady Praw Człowieka ONZ (luty 2009 - A/HRC/10/16), handel ludźmi jest zjawiskiem złożonym odczuwanym szczególnie dotkliwie ze względu na jego ukryty charakter oraz w coraz większym stopniu na wykorzystanie nowoczesnych technologii informatycznych jako narzędzi werbunku. W związku z powyższym ponaglam Rząd RP, by należycie skoncentrował swoje wysiłki na prewencji, szczególnie poprzez podnoszenie świadomości z wykorzystaniem kanałów informacji, które pozwalają na dotarcie do osób młodych. Musimy starać się rozwiązać problem handlu ludźmi w sposób holistyczny wychodząc poza samą tylko walkę z przestępczością i kontrolę granic. Działania nakierowane na walkę z handlem ludźmi nie powinny mieć niekorzystnego wpływu na przestrzeganie praw człowieka i poszanowanie godności osób, a w szczególności przestrzeganie praw ofiar handlu ludźmi, migrantów, osób przesiedlonych wewnętrznie, uchodźców i ubiegających się o azyl. Stąd, z punktu widzenia mandatu Specjalnego Sprawozdawcy, a także aby w sposób znaczący i trwały zapewnić rzeczywisty postęp w walce z problemem handlu ludźmi niezwykle ważne jest podejście zintegrowane, które we wszystkich swoich aspektach skupi się na prawach człowieka.

Ponownie chciałabym podziękować Rządowi polskiemu za możliwość odbycia tej misji.