DEMOKRACJA A ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

WSPIERANIE DEMOKRACJI POPRZEZ WYBORY KRAJOWE Krzewienie demokracji na świecie jest znaczącym osiągnięciem naszych czasów. Podstawowym elementem demokracji są wybory, które umożliwiają realizację aktu samostanowienia przewidzianego Kartą Narodów Zjednoczonych. Historia Organizacji Narodów Zjednoczonych jest pełna przykładów wspierania procesów wyborczych. Do pierwszych wyborów doszło wkrótce po jej powstaniu; pod koniec lat czterdziestych XX wieku ONZ obserwowała wybory na Półwyspie Koreańskim. W kolejnych latach Organizacja zajmowana się terytoriami powierniczymi i kwestią dekolonizacji oraz nadzorowała i obserwowała plebiscyty, referenda i wybory na całym świecie. W dzisiejszych czasach coraz więcej ludzi na Bliskim Wschodzie, w Afryce Północnej i w innych miejscach na świecie domaga się demokratycznych przemian. Organizacja Narodów Zjednoczonych nadal pozostaje zaufaną stroną i bezstronną instytucją, zapewniającą pomoc przy organizacji wyborów w wielu krajach. Pomoc taka jest udzielana wyłącznie na prośbę państw członkowskich. Pomoc w przeprowadzaniu wyborów opiera się na zasadzie ujętej w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka: wola ludu, wyrażana poprzez regularne i rzetelne wybory, powinna mieć podstawowe znaczenie dla władzy rządowej. Jednocześnie powinna być przestrzegana zasada suwerenności i krajowej własności wyborów oraz uwzględniony fakt, że nie ma jednego modelu demokracji. Zapewnienie pomocy wyborczej jest wysiłkiem zespołowym, podejmowanym przez szereg jednostek systemu ONZ: programy, fundusze, agendy i departamenty Sekretariatu ONZ. Prace są ściśle nadzorowane przez Zgromadzenie Ogólne, które powierzyło Podsekretarzowi Generalnemu do Spraw Politycznych zadanie pełnienia roli punktu centralnego dla spraw wspierania procesów wyborczych oraz lidera odpowiedzialnego za zapewnienie spójności działań całego systemu ONZ i  opracowywanie pomocowych polityk wyborczych. Podsekretarz współpracuje z Wydziałem Wspierania Wyborów w  Departamencie Spraw Politycznych, który na co dzień monitoruje postępy w około 50 procesach wyborczych na całym świecie. W ramach systemu ONZ największą techniczną pomoc wyborczą dostarcza Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), którego mandat przewiduje pełnienie przewodniej roli we wprowadzaniu ładu demokratycznego na świecie. Departament Operacji Pokojowych ONZ (DPKO) odgrywa znaczącą rolę nie tylko w zapewnianiu bezpieczeństwa, ale także udziela wsparcia technicznego i logistycznego władzom państwowym, które organizują wybory na terenach, gdzie działają misje pokojowych. Inne jednostki systemu ONZ wspierające procesy wyborcze to: Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Praw Człowieka (UNHCHR), Program Wolontariuszy ONZ, jednostka ‘UN Women’, Biuro ONZ ds. Obsługi Projektów (UNOPS) oraz Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Demokracji (UNDEF). W ciągu ostatnich 20 lat Organizacja Narodów Zjednoczonych zapewniła pomoc wyborczą ponad 100 państwom członkowskim. Na przykład, tylko UNDP co roku angażuje się w procesy wyborcze średnio w 60 państwach członkowskich: rozwija umiejętności władz w zakresie zarządzania wyborami, wspiera inkluzyjne uczestnictwo w wyborach, szczególnie kobiet, osób młodych i innych niedostatecznie reprezentowanych grup; koordynuje pomoc donorów mającą usprawnić proces wyborczy. Na prośbę Rady Bezpieczeństwa, DPKO może również podjąć działania związane z procesami wyborczymi. W wyjątkowych przypadkach DPKO dokonuje oceny czy nawet potwierdza prawidłowy przebieg procesów wyborczych, tak jak to miało miejsce na Wybrzeżu Kości Słoniowej w 2010 roku. Organizacja Narodów Zjednoczonych współpracuje z organizacjami regionalnymi i międzyrządowymi, które wspierają procesy wyborcze, np. z  Unią Afrykańską, Unią Europejską, Międzynarodowym Instytutem na rzecz Demokracji i Wsparcia Wyborczego, Organizacją Państw Amerykańskich, Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) oraz Wspólnotą Rozwoju Afryki Południowej. Partnerami ONZ są również liczne międzynarodowe organizacje pozarządowe zajmujące się udzielaniem pomocy w organizacji wyborów. Należą do nich takie instytucje jak: Centrum Cartera, Instytut Wyborczy na rzecz Zrównoważonej Demokracji w Afryce i Międzynarodowa Fundacja na rzecz Systemów Wyborczych. Takie relacje zapewniają możliwość współdziałania w kwestiach związanych z wyborami, jak również dzielenie się wnioskami i doświadczeniem. Zaangażowanie Organizacji Narodów Zjednoczonych w  procesy wyborcze ma kluczowe znaczenie dla utrzymania i budowania pokoju na świecie. Skutecznie przyczynia się do wprowadzania ładu demokratycznego. W miarę rozwoju demokracji rośnie także rola wyborów, w wyniku których powstają legalne rządy. Organizacja Narodów Zjednoczonych angażowała się w wybory we wszystkich regionach świata, ostatnio zapewniając pomoc w takich krajach, jak Demokratyczna Republika Konga, Wybrzeże Kości Słoniowej, Lesoto, Kirgistan, Timor-Leste i Meksyk – a to zaledwie kilka takich przykładów. Do najważniejszych przedsięwzięć ONZ w latach 2011–2012 należą: udzielenie szybkiej pomocy władzom Tunezji w odpowiedzi na prośbę o wsparcie techniczne w okresie przejściowym kraju; oraz wczesne i zrównoważone wsparcie władz Libii w okresie przejściowym kraju i pierwsze wybory do zgromadzenia ustawodawczego. Wybory w każdym kraju mają wyjątkowy charakter i zależą od politycznych i historycznych uwarunkowań. Choć nie istnieje jeden system wyborczy, który byłby odpowiedni dla wszystkich krajów, proces wyborczy powinien być zgodny z deklaracjami i zobowiązaniami nakreślonymi w międzynarodowych instrumentach ochrony praw człowieka. Organizacja Narodów Zjednoczonych starannie rozważa każde przedsięwzięcie wyborcze, a następnie ocenia jego realizację w  kilku etapach: rozpatrywanie oficjalnej prośby o pomoc; dokonywanie analizy sytuacji kraju i potrzeb; przygotowanie projektu; wdrażanie projektu w życie; monitorowanie i ocena realizacji projektu; wyciąganie wniosków. Organizacja Narodów Zjednoczonych działa w oparciu o przekonanie, że skupienie się jedynie na zwiększeniu zdolności władz państwowych do zarządzania wyborami nie wystarcza, by wybory były wolne i sprawiedliwe. Należy również wziąć pod uwagę wszystkie uwarunkowania polityczne w kraju. Tak więc, Organizacja Narodów Zjednoczonych podejmuje wysiłki mające na celu zwiększenie możliwości i umiejętności istniejących w kraju grup, instytucji i innych podmiotów, a nie tylko władz państwowych. Wiąże się to z pracą z wyborcami, mediami, partiami politycznymi i społeczeństwem obywatelskim, instytucjami demokratycznymi, parlamentem i przedstawicielami systemu sądowniczego oraz innymi podmiotami. Z uwagi na fakt, że nawet dobrze zorganizowane od strony technicznej wybory mogą stać się ogniskiem zapalnym z powodu poczucia krzywdy czy istniejących napięć, ONZ poświęca coraz większą uwagę tematowi ‘ wybory i przemoc’. Jednym z przykładów takich działań jest zaangażowanie Specjalnego Doradcy Sekretarza Generalnego ds. Jemenu w mediacje i dialog, który ściśle współpracował ze Stałym Koordynatorem systemu Narodów Zjednoczonych i szefem UNDP w Jemenie. Głównym celem udzielanej przez ONZ pomocy wyborczej jest wspieranie państw członkowskich w organizacji regularnych, inkluzyjnych i  przejrzystych wyborów oraz stworzenie krajowych procesów wyborczych. Zarówno wybory jak i proces wyborczy powinny zostać powszechnie uznane przez społeczność międzynarodową za wiarygodne.