Warszawa, 25 kwietnia 2016 r.
Szanowni przedstawiciele mediów, Szanowni Państwo,
Witam serdecznie.
Zwracam się dziś do Państwa na zakończenie mojej oficjalnej wizyty w Polsce, którą odbyłam na zaproszenie Rządu RP w dniach 18-25 kwietnia 2016 r. Celem wizyty było wskazanie głównych przeszkód dla pełnej realizacji prawa do żywności oraz zaproponowanie strategii ich wyeliminowania i poprawy możliwości korzystania ze wspomnianego prawa przez najbardziej zagrożonych członków społeczeństwa. W szczególności starałam się dowiedzieć, w jaki sposób Polska, mająca za sobą okres przemian, który doprowadził do zastąpienia systemu centralnego planowania gospodarką rynkową, poradziła sobie z dostosowaniem rolnictwa do nowych warunków oraz jak dokonane przemiany wpłynęły na drobnych rolników i osoby najbardziej zagrożone.
W pierwszej kolejności chciałabym podziękować rządowi RP za zaproszenie do Polski, pomoc w przygotowaniu i przeprowadzeniu wizyty oraz ducha otwartości i konstruktywności, który towarzyszył wspólnym rozmowom. Bardzo wdzięczna jestem za otwartość, z jaką prowadzili ze mną dialog przedstawiciele władz. W czasie pobytu w kraju spotkałam się z przedstawicielami Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Środowiska, Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Ministerstwa Rozwoju, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencji Rynku Rolnego, Agencji Nieruchomości Rolnych i Służby Więziennej. Spotkałam się również z przedstawicielami Sądu Najwyższego, Urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich i Urzędu Rzecznika Praw Dziecka, organizacji międzynarodowych, środowiska akademickiego oraz szeregiem przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego. W trakcie wizyty odbyłam również spotkania z szeregiem polskich rolników i producentów działających w wielu obszarach od produkcji jabłek po pszczelarstwo.
Chciałabym serdecznie podziękować wszystkim, którzy znaleźli czas na rozmowę ze mną, a w szczególności osobom, które opisały mi swoje osobiste doświadczenia, ich wkład bowiem okazał się nieoceniony dla powodzenia wizyty. Jestem również ogromnie wdzięczna Ośrodkowi Informacji ONZ w Warszawie za zorganizowanie dzisiejszej konferencji prasowej.
Na koniec chciałabym podkreślić, że niniejsze oświadczenie obejmuje w ogólnym zarysie wstępne ustalenia i zalecenia wynikające z informacji uzyskanych w trakcie przeprowadzonej wizyty. Moje sprawozdanie końcowe przedstawione zostanie na posiedzeniu Rady Praw Człowieka ONZ w marcu 2017 r.
Istniejące ramy prawne służące realizacji prawa do żywności
Na wstępie chciałabym odnieść się do dokonanych przeze mnie spostrzeżeń na temat polskich uregulowań w zakresie prawa do żywności.
Jako Państwo Strona Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Polska zobowiązana jest do respektowania, ochrony i realizacji prawa do żywności, a także do podejmowania odpowiednich kroków, wykorzystując maksymalnie dostępne jej środki, w celu zapewnienia pełnej realizacji prawa do odpowiedniego poziomu życia, w tym do odpowiedniego wyżywienia (art. 2 ust. 1 i art. 11 ust. 1). Polska jest również stroną innych międzynarodowych traktatów dotyczących praw człowieka, w tym Konwencji o prawach dziecka i Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, przy czym wszystkie one zawierają postanowienia bezpośrednio odnoszące się do prawa do odpowiedniej żywności. Zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, te ratyfikowane międzynarodowe porozumienia stanowią źródło obowiązujących przepisów polskich.
Prawo do żywności nie zostało jednakże zapisane bezpośrednio w Konstytucji ani w żadnych przepisach krajowych. Podlega ono ochronie na mocy przepisów o ochronie życia i zdrowia zawartych w artykule 68 Konstytucji i/lub ochronie środowiska zapisanych bezpośrednio w artykule 74, a także przepisów o ochronie konsumenta (artykuł 76). Większe jeszcze znaczenie przypisać można zawartej w Konstytucji RP zasadzie ochrony gospodarstw rodzinnych stanowiących podstawę ustroju rolnego państwa (artykuł 23). Prawa te bezpośrednio wiążą się z prawem do żywności i w większości wypadków podlegają właściwości sądów administracyjnych. W polskim systemie prawnym nie przysługuje jednakże możliwość bezpośredniego powoływania się na prawo do żywności jako jedno z praw człowieka.
Uznanie praw społecznych i kulturowych, w tym prawa do żywności, oznacza, że jednostkom będącym ofiarami naruszeń powyższych przepisów przysługuje prawo do ich zaskarżenia przed niezależnym i bezstronnym organem, domagania się podjęcia odpowiednich środków prawnych i ich należytego egzekwowania. Chciałabym podkreślić, że środki prawne stanowią zasadniczy element ochrony praw człowieka.
Pragnę podkreślić również, że na każdym poziomie polskiego porządku prawnego, tj. zarówno w Konstytucji, jak i w poszczególnych ustawach, stosowanie zasad ochrony praw człowieka i praworządności leży u podstaw społeczeństwa demokratycznego. Należyte funkcjonowanie sądów polskich jako strażników przestrzegania przepisów krajowych przekłada się na zapewnienie odpowiedniego poziomu życia, w tym realizację prawa do żywności.
Decydujące znaczenie ma również stworzenie odpowiednich ram prawnych służących ochronie prawa do żywności. Polskie uregulowania w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego i bezpieczeństwa żywności są przepisami sektorowymi zapewniającymi przede wszystkim adekwatność i dostępność żywności, nie kładącymi jednakże większego nacisku na dostęp do niej. Stwierdziłam również, że struktury instytucjonalne, w ramach których wdraża się powyższe przepisy, są rozdrobnione i że brak jest centralnej jednostki koordynującej, a także ogólnego planu zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego na szczeblu krajowym.
Sektor rolny i produkcja żywności w Polsce
Jako Państwo Strona Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Polska zobowiązana jest do respektowania, ochrony i realizacji prawa do żywności, a także do podejmowania odpowiednich kroków, wykorzystując maksymalnie dostępne jej środki, w celu zapewnienia pełnej realizacji prawa do odpowiedniego poziomu życia, w tym do odpowiedniego wyżywienia (art. 2 ust. 1 i art. 11 ust. 1). Polska jest również stroną innych międzynarodowych traktatów dotyczących praw człowieka, w tym Konwencji o prawach dziecka i Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, przy czym wszystkie one zawierają postanowienia bezpośrednio odnoszące się do prawa do odpowiedniej żywności. Zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, te ratyfikowane międzynarodowe porozumienia stanowią źródło obowiązujących przepisów polskich.
Prawo do żywności nie zostało jednakże zapisane bezpośrednio w Konstytucji ani w żadnych przepisach krajowych. Podlega ono ochronie na mocy przepisów o ochronie życia i zdrowia zawartych w artykule 68 Konstytucji i/lub ochronie środowiska zapisanych bezpośrednio w artykule 74, a także przepisów o ochronie konsumenta (artykuł 76). Większe jeszcze znaczenie przypisać można zawartej w Konstytucji RP zasadzie ochrony gospodarstw rodzinnych stanowiących podstawę ustroju rolnego państwa (artykuł 23). Prawa te bezpośrednio wiążą się z prawem do żywności i w większości wypadków podlegają właściwości sądów administracyjnych. W polskim systemie prawnym nie przysługuje jednakże możliwość bezpośredniego powoływania się na prawo do żywności jako jedno z praw człowieka.
Uznanie praw społecznych i kulturowych, w tym prawa do żywności, oznacza, że jednostkom będącym ofiarami naruszeń powyższych przepisów przysługuje prawo do ich zaskarżenia przed niezależnym i bezstronnym organem, domagania się podjęcia odpowiednich środków prawnych i ich należytego egzekwowania. Chciałabym podkreślić, że środki prawne stanowią zasadniczy element ochrony praw człowieka.
Pragnę podkreślić również, że na każdym poziomie polskiego porządku prawnego, tj. zarówno w Konstytucji, jak i w poszczególnych ustawach, stosowanie zasad ochrony praw człowieka i praworządności leży u podstaw społeczeństwa demokratycznego. Należyte funkcjonowanie sądów polskich jako strażników przestrzegania przepisów krajowych przekłada się na zapewnienie odpowiedniego poziomu życia, w tym realizację prawa do żywności.
Decydujące znaczenie ma również stworzenie odpowiednich ram prawnych służących ochronie prawa do żywności. Polskie uregulowania w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego i bezpieczeństwa żywności są przepisami sektorowymi zapewniającymi przede wszystkim adekwatność i dostępność żywności, nie kładącymi jednakże większego nacisku na dostęp do niej. Stwierdziłam również, że struktury instytucjonalne, w ramach których wdraża się powyższe przepisy, są rozdrobnione i że brak jest centralnej jednostki koordynującej, a także ogólnego planu zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego na szczeblu krajowym.
Sektor rolny i produkcja żywności w Polsce
Polska uznawana jest za jednego z najważniejszych na świecie producentów w sektorze rolnym i ogrodniczym, przy czym w przybliżeniu połowa powierzchni kraju to grunty rolne. Polskie rolnictwo daje pracę ok. 12% pracowników zatrudnionych w kraju. Jak się dowiedziałam, rolnictwo jest kluczowym elementem polskiej gospodarki, który nierozerwalnie wiąże się z czynnikami społeczno-gospodarczymi wpływającymi na poziom życia, strukturę społeczną i, co ważne, stanowi historyczną spuściznę narodu polskiego.
Pojawiają się jednakże pewne trudności. Jakość gruntów rolnych w Polsce jest stosunkowo niska, gleby w dużej ich części są niskiej jakości i zakwaszone, co ogranicza ich przydatność do celów rolniczych. Czynnikiem ograniczającym działalność rolniczą jest również dostępność wody, której źródłem są w ogromnej większości opady. Mimo tak niesprzyjających warunków, udział żywności produkowanej w Polsce w niektórych obszarach, np. produkcji jabłek, stanowi znaczną część produkcji światowej.
Innowacyjne technologie agrarne, wysoki poziom wiedzy i skuteczne nawożenie ekologiczne w połączeniu ze wsparciem finansowym Unii Europejskiej i władz RP pozwoliły na podniesienie wydajności gospodarstw. Po przystąpieniu do Unii Europejskiej, ponad 1,4 miliona rolników polskich włączono do systemu wsparcia dla rolników w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Pozwoliło to Polsce na wprowadzenie systemu jednolitej płatności obszarowej, w ramach którego zapewnia się dofinansowanie rolników proporcjonalne do powierzchni gruntów wykorzystywanych rolniczo, niezależnie jednak od poziomu produkcji rolnej. Poza opłatami, dodatkową korzyścią jest zwolnienie rolników z podatku dochodowego od osób fizycznych i obowiązku uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne ZUS. Co więcej, system pomocy finansowej dla młodych rolników pozwala im kontynuować tradycje rodzinne pracy na roli oraz zyskiwać niezależność i konkurencyjność.
Ironią jest jednakże to, że mimo wzrostu produkcji, rentowność sprzedaży płodów rolnych wciąż spada. Rolnicy polscy zmuszeni są także do konkurowania o dostęp do rynków w Unii Europejskiej i poza jej granicami. Co więcej, po nałożeniu przez Rosję embargo na Polskę, producentom jabłek było szczególnie trudno znaleźć odpowiednie rynki zbytu dla swoich produktów. Niestety embarga dyktowane względami politycznymi odbierają często źródła utrzymania niewinnym obywatelom.
Podczas gdy łączna liczba drobnych rolników w Polsce spada, gospodarstwa małoobszarowe i rodzinne nadal mają znaczący udział w ogólnej produkcji. Drobni rolnicy w Polsce zrzeszają się w spółdzielnie, federacje spółdzielni i systemy rolnictwa wspieranego przez społeczność, aby uzyskać siłę przetargową i skuteczniej konkurować z wielkimi spółkami handlowymi na rynkach międzynarodowych. Działając w systemie spółdzielni, drobni rolnicy współpracują w całym łańcuchu dostaw, razem kupując materiał siewny i dzieląc się przy tym maszynami rolniczymi, liniami przetwórczymi oraz środkami transportu. Spółdzielnie uznawane są i wspierane prawnie na mocy ustawy o grupach producentów rolnych i ich związkach z 2000 r. Stwierdziłam, że oligopol stworzony przez niewielką liczbę sieci supermarketów i przedsiębiorstw rolniczych kontrolujących cały łańcuch dostaw w przemyśle spożywczym wypycha drobnych rolników z rynku w Polsce.
Co więcej, aż 8 tys. polskich rolników współpracujących z Polską Federacją Turystyki Wiejskiej oferuje atrakcje turystyczne w gospodarstwach rolnych w formule eko- i agro-turystyki, zapewniając sobie dodatkowe źródło dochodów, a mieszkańcom miast możliwość zdobycia dodatkowych doświadczeń.
Projekt ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa
Na kilka zaledwie dni przed moją wizytą, Parlament RP przyjął projekt ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw. Celem proponowanej ustawy jest zapewnienie lepszej ochrony gruntów rolnych w Polsce przed nabywcami krajowymi i zagranicznymi skupującymi je w celach spekulacyjnych. Po podpisaniu przez Prezydenta, o ile ono nastąpi, ustawa ma wejść w życie 1 maja 2016 r., tj. z chwilą upłynięcia 12-letniego okresu ochronnego na sprzedaż gruntów rolnych obcokrajowcom liczonego od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.
Podczas gdy proponowana ustawa dopuszcza obrót gruntami między rolnikami pod warunkiem spełnienia określonych rygorystycznych kryteriów, ustanawiając przy tym pewne wyłączenia, utrudni ona zakup dużych obszarów ziemi producentom przemysłowym, osobom nie posiadającym doświadczenia w zakresie rolnictwa, cudzoziemcom oraz obywatelom państw nie będących członkami Unii Europejskiej. Za analizę i wydawanie pozwoleń na sprzedaż gruntów rolnych w oparciu o kryteria określone w proponowanej ustawie odpowiada Agencja Nieruchomości Rolnych.
Podczas gdy jest jeszcze zbyt wcześnie na ocenę skutków funkcjonowania projektowanej ustawy, chciałabym podkreślić, że przepisy podyktowane dobrymi intencjami mają niekiedy niezamierzone konsekwencje i mogą w tym przypadku negatywnie wpłynąć na utrzymanie się na rynku drobnych rolników i gospodarstw rodzinnych, a przez to także na jakość żywności produkowanej w Polsce.
Chciałabym podkreślić, że z chwilą, gdy projekt ustawy wejdzie w życie i będzie wdrożony, o ile to nastąpi, należy zapewnić poszczególnym osobom odpowiednie administracyjne możliwości odwołania się od decyzji, które bezzasadnie uniemożliwią im zakup ziemi. Ponownie podkreślę też, że proces ten powinien być przejrzysty, bezstronny i zrozumiały dla osób przeciętnego obywatela, w tym właśnie rolników. W związku z tym wzywam Rząd RP do zapewnienia pomocy prawnej i wsparcia dla osób objętych proponowana ustawą w możliwie najszerszym zakresie. Warunkiem powodzenia ustawy będzie praktyczne wdrożenie jej postanowień z poszanowaniem praw człowieka.
Ubóstwo i pomoc społeczna
Jednymi z zasadniczych wymogów związanych z prawem do żywności jest jej dostępność i przystępność cenowa. Osoby muszą być w stanie pozwolić sobie na zakup żywności, która umożliwi im zachowanie właściwej diety bez uszczerbku dla zaspokojenia innych podstawowych potrzeb, takich jak edukacja, zdrowie czy schronienie. Ubóstwo i niskie dochody są podstawową przyczyną braku dostępu do wystarczającej ilości pożywnej żywności.
Zgadzając się ze stanowiskiem Komitetu Praw Dziecka, pragnę wyrazić zaniepokojenie w związku z ubóstwem dzieci w Polsce. W ostatnich latach poziom ubóstwa dzieci w Polsce wzrósł we wszystkich grupach wiekowych (0-18 lat) w porównaniu do lat poprzednich i jest wyższy od poziomu ubóstwa reszty ludności, przy czym 10 procent dzieci boryka się z ubóstwem skrajnym. Ponadto, brak dostępu do odpowiedniej żywności i żywienia w największym stopniu dotyka ubogich rodzin i dzieci na obszarach wiejskich.
Rząd RP realizuje program „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”, którego celem jest ograniczenie zjawiska niedożywienia dzieci i młodzieży z rodzin o niskich dochodach oraz rodzin w trudnej sytuacji życiowej, ze szczególnym naciskiem na pomoc uczniom zamieszkałym na obszarach wiejskich, osobom starszym oraz niepełnosprawnym. Do form pomocy dostępnych w ramach programu należą posiłki, zasiłki celowe na zakup posiłku i świadczenia rzeczowe w postaci produktów żywnościowych.
Mimo że wdrożono rozwiązania mające na celu ochronę przedstawicieli szczególnie narażonych grup społeczno-ekonomicznych, z niepokojem stwierdzam brak dostępności danych w rozbiciu na kategorie skrajnego ubóstwa i ubóstwa dla obszarów wiejskich i zurbanizowanych, ze szczególnym uwzględnieniem podziału na grupy m.in. według płci, wieku, poziomu wykształcenia, zamożności bądź liczby członków rodziny. Należyte monitorowanie sytuacji tych szczególnie narażonych grup wymagających pomocy rodzi konieczność gromadzenia i analizowania zdezagregowanych danych, w związku z czym zalecam przeprowadzenie przez Rząd RP odpowiednich badań i studiów.
Zdrowa i zrównoważona dieta oraz zaburzenia żywieniowe
W konsekwencji współczesnych zmian diety i nawyków żywieniowych odnotowuje się nasilenie występowania w Polsce otyłości oraz zaburzeń odżywiania o podłożu psychicznym, takich jak bulimia i anoreksja. W ostatnim dziesięcioleciu nastąpił wzrost występowania otyłości wśród polskich dzieci, a liczba otyłych dzieci wzrosła gwałtownie z 5% w roku 2000 do 22% w roku 2013.
Z radością przyjmuję wdrażanie w Polsce rozlicznych inicjatyw na rzecz kształcenia dzieci w zakresie zdrowego odżywiania oraz podejmowanie poważnych kroków w celu walki z otyłością. W szczególności pragnę podkreślić przyjęcie nowelizacji ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, która gwarantuje uwzględnianie zagadnień żywności i żywienia dzieci i młodzieży w placówkach oświatowych. Nowelizacja wymaga zgodności żywności serwowanej w stołówkach placówek oświatowych z normami żywieniowymi. Nowe przepisy zakazują stosowania soli, cukru i innych dodatków żywnościowych w stołówkach szkolnych.
Pragnę wyrazić uznanie dla Rządu RP oraz Rzecznika Praw Dziecka za skuteczne przeprowadzenie ostatnich zmian prawa, jak również za wdrożenie przepisów wymagających przestrzegania wytycznych w zakresie żywienia w placówkach oświatowych. Jestem przekonana, że nowe uregulowania prawne doprowadzą do poprawy stanu zdrowia i jakości życia dzieci.
Do innych inicjatyw Rządu RP należą programy „Mleko w szkole” oraz „Owoce i warzywa w szkole”. Zapewniając dzieciom w wieku szkolnym 0,25 litra mleka oraz trzy porcje zdrowych owoców i warzyw dziennie, program ma na celu zmianę nawyków żywieniowych dzieci poprzez zwiększenie udziału owoców i warzyw w ich codziennej diecie.
W ramach kolejnego programu, „Szkoła Promująca Zdrowie”, nauczyciele są zachęcani do spożywania posiłków wspólnie z uczniami, co pozwala im obserwować skład drugiego śniadania przynoszonego przez uczniów z domu oraz uważnie monitorować, czy dieta uczniów jest zdrowa.
Reklamowanie niezdrowej żywności również przyczynia się do nasilenia otyłości wśród dzieci. Mimo że dotychczas nie przyjęto uregulowań prawnych w celu ograniczenia reklam żywności śmieciowej skierowanych do dzieci, z zadowoleniem przyjmuję dobrowolne inicjatywy producentów żywności i przedstawicieli mediów nakierowane na autocenzurę reklam żywności śmieciowej skierowanych do dzieci w wieku do lat 13.
Karmienie piersią i żywność dla dzieci
Zgodnie z zaleceniem Światowej Organizacji Zdrowia, większość kobiet w Polsce karmi swoje dzieci wyłącznie piersią do szóstego miesiąca życia. Dodatkowo obowiązują surowe ograniczenia dotyczące marketingu produktów zastępujących mleko kobiece.
Chociaż kobiety w Polsce mają możliwość skorzystania z długiego urlopu macierzyńskiego, z uwagi na zmiany w środowisku pracy, matki często nie dysponują czasem na przygotowanie pożywienia dla swoich dzieci i muszą polegać na gotowej żywności dla dzieci. Polskie prawo zakazuje reklamowania produktów zastępujących mleko kobiece, ale dotychczas nie wprowadzono analogicznego zakazu dla żywności dla dzieci. Zachęcam polskich prawodawców do wdrożenia przepisów gwarantujących ścisłe monitorowanie żywności dla dzieci oraz żywności dla niemowląt powyżej szóstego miesiąca życia.
Pragnę podkreślić, że kształtowanie nawyków żywieniowych zaczyna się już od urodzenia. Poza samą zawartością składników żywieniowych, skład produktów zastępujących mleko kobiece oraz żywności dla dzieci dostępnych w sprzedaży może wpływać na nawyki żywieniowe dzieci, które mogą prowadzić do problemów zdrowotnych.
Marnowanie żywności
Według danych Eurostatu, w 2006 r. w Polsce zmarnowano blisko 9 milionów ton żywności. Branża produkcji żywności odpowiada za zmarnowanie prawie 6,6 mln ton żywności, gospodarstwa domowe ponoszą odpowiedzialność za zmarnowanie ponad 2 mln ton, podczas gdy zmarnowanie 0,35 mln ton żywności wynika z innych czynników. Powyższe dane wyraźnie wskazują, że w największym stopniu za marnotrawienie żywności odpowiadają producenci żywności.
W odpowiedzi na powyższe zjawisko polskie banki żywności podjęły szereg działań. Banki te zawarły porozumienia z sieciami handlowymi, w tym z Tesco Polska, Makro, Selgros, Auchan i Carrefour. Na mocy tych porozumień sieci handlowe przekazują bankom żywność o krótkim terminie ważności w celu spożycia przez ludzi. Jednakże kłopotliwe przepisy wstrzymują pewne inicjatywy organizacji pozarządowych w obszarze ograniczania marnowania żywności i pomocy osobom pozbawionym bezpieczeństwa żywnościowego.
Osoby ubiegające się o azyl, uchodźcy i osoby pozbawione wolności
Podczas mojej wizyty zapoznałam się z krokami podjętymi w zakresie dostarczania żywności określonym grupom. Jedną z grup szczególnie narażonych w Polsce są uchodźcy i osoby ubiegające się o azyl. Według szacunków Urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR), na koniec 2014 r. przebywało w Polsce 15 741 uchodźców, 2 470 osób ubiegających się o azyl, a także 10 825 bezpaństwowców. Polska prowadzi 11 ośrodków dla uchodźców, które znajdują się z dala od obszarów zamieszkanych. Niektóre ośrodki są wyposażone w kuchnie, gdzie uchodźcy mogą przygotowywać własne posiłki, na co otrzymują wsparcie finansowe w wysokości 340 złotych na osobę.
Kolejną szczególną grupą są osoby pozbawione wolności przebywające w zakładach karnych, które zgodnie z Kodeksem Karnym Wykonawczym oraz normami międzynarodowymi mają zapewnione prawo do odpowiedniego wyżywienia. W następstwie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (Jakóbski przeciwko Polsce z grudnia 2010 r.) w sprawie odmawiania osadzonemu prawa do żywności zgodnej z wymogami kulturowymi, wprowadzono odpowiednie zmiany. Obecnie osobom pozbawionym wolności podawana jest żywność zgodna z wymogami kulturowymi, np. zgodna z dietą odpowiednią dla muzułmanów, buddystów i wegetarian. Poza tym osadzeni wykonujący ciężką pracę fizyczną i pracujący w trudnych warunkach pogodowych codziennie otrzymują dodatkowy posiłek. Mimo powyższego, nadal pojawiają się skargi dotyczące ilości żywności.
Zmiany klimatu i środowisko
Wiadomym jest fakt, że zmiany klimatu wpływają na rolnictwo na różne sposoby. Na przykład zmiany m.in. temperatury, wilgotności i opadów powodują wzrost zagrożenia dla bezpieczeństwa żywnościowego i negatywnie wpływają na jakość żywności i dostępność wody pitnej. Polska jest narażona na wpływ zjawisk atmosferycznych, takich jak susze i huraganowe wiatry, a klimat Polski podlega znacznym wahaniom. Polska wdrożyła szereg programów adaptacyjnych zgodnych z wymogami UE, które obejmują ubezpieczenie od zmian klimatu oraz rozwiązania zapewniające przeznaczanie funduszy na przygotowanie obszarów wiejskich na zmiany klimatu. Pragnę podkreślić konieczność zapewnienia równowagi między polityką odnośnie zmian klimatu a polityką rolną, z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, a także potrzebę wdrożenia strategii łagodzenia skutków zmian klimatu.
Ponadto, zanieczyszczenie wody i gleby w następstwie braku nadzoru lub słabego nadzoru nad wykorzystaniem pestycydów w jednym sektorze rolnictwa może oddziaływać na inne sektory rolnictwa.
Wnioski
Chociaż można by tutaj odnieść się w szerszym zakresie do różnych zagadnień i wyrazić uznanie dla korzystnych polityk i programów Rządu RP, pozwolę sobie zakończyć niniejsze oświadczenie, przedstawiając wstępne uwagi, które zostaną rozwinięte w sprawozdaniu.
Zgodnie z zaleceniem Światowej Organizacji Zdrowia, większość kobiet w Polsce karmi swoje dzieci wyłącznie piersią do szóstego miesiąca życia. Dodatkowo obowiązują surowe ograniczenia dotyczące marketingu produktów zastępujących mleko kobiece.
Chociaż kobiety w Polsce mają możliwość skorzystania z długiego urlopu macierzyńskiego, z uwagi na zmiany w środowisku pracy, matki często nie dysponują czasem na przygotowanie pożywienia dla swoich dzieci i muszą polegać na gotowej żywności dla dzieci. Polskie prawo zakazuje reklamowania produktów zastępujących mleko kobiece, ale dotychczas nie wprowadzono analogicznego zakazu dla żywności dla dzieci. Zachęcam polskich prawodawców do wdrożenia przepisów gwarantujących ścisłe monitorowanie żywności dla dzieci oraz żywności dla niemowląt powyżej szóstego miesiąca życia.
Pragnę podkreślić, że kształtowanie nawyków żywieniowych zaczyna się już od urodzenia. Poza samą zawartością składników żywieniowych, skład produktów zastępujących mleko kobiece oraz żywności dla dzieci dostępnych w sprzedaży może wpływać na nawyki żywieniowe dzieci, które mogą prowadzić do problemów zdrowotnych.
Marnowanie żywności
Według danych Eurostatu, w 2006 r. w Polsce zmarnowano blisko 9 milionów ton żywności. Branża produkcji żywności odpowiada za zmarnowanie prawie 6,6 mln ton żywności, gospodarstwa domowe ponoszą odpowiedzialność za zmarnowanie ponad 2 mln ton, podczas gdy zmarnowanie 0,35 mln ton żywności wynika z innych czynników. Powyższe dane wyraźnie wskazują, że w największym stopniu za marnotrawienie żywności odpowiadają producenci żywności.
W odpowiedzi na powyższe zjawisko polskie banki żywności podjęły szereg działań. Banki te zawarły porozumienia z sieciami handlowymi, w tym z Tesco Polska, Makro, Selgros, Auchan i Carrefour. Na mocy tych porozumień sieci handlowe przekazują bankom żywność o krótkim terminie ważności w celu spożycia przez ludzi. Jednakże kłopotliwe przepisy wstrzymują pewne inicjatywy organizacji pozarządowych w obszarze ograniczania marnowania żywności i pomocy osobom pozbawionym bezpieczeństwa żywnościowego.
Osoby ubiegające się o azyl, uchodźcy i osoby pozbawione wolności
Podczas mojej wizyty zapoznałam się z krokami podjętymi w zakresie dostarczania żywności określonym grupom. Jedną z grup szczególnie narażonych w Polsce są uchodźcy i osoby ubiegające się o azyl. Według szacunków Urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR), na koniec 2014 r. przebywało w Polsce 15 741 uchodźców, 2 470 osób ubiegających się o azyl, a także 10 825 bezpaństwowców. Polska prowadzi 11 ośrodków dla uchodźców, które znajdują się z dala od obszarów zamieszkanych. Niektóre ośrodki są wyposażone w kuchnie, gdzie uchodźcy mogą przygotowywać własne posiłki, na co otrzymują wsparcie finansowe w wysokości 340 złotych na osobę.
Kolejną szczególną grupą są osoby pozbawione wolności przebywające w zakładach karnych, które zgodnie z Kodeksem Karnym Wykonawczym oraz normami międzynarodowymi mają zapewnione prawo do odpowiedniego wyżywienia. W następstwie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (Jakóbski przeciwko Polsce z grudnia 2010 r.) w sprawie odmawiania osadzonemu prawa do żywności zgodnej z wymogami kulturowymi, wprowadzono odpowiednie zmiany. Obecnie osobom pozbawionym wolności podawana jest żywność zgodna z wymogami kulturowymi, np. zgodna z dietą odpowiednią dla muzułmanów, buddystów i wegetarian. Poza tym osadzeni wykonujący ciężką pracę fizyczną i pracujący w trudnych warunkach pogodowych codziennie otrzymują dodatkowy posiłek. Mimo powyższego, nadal pojawiają się skargi dotyczące ilości żywności.
Zmiany klimatu i środowisko
Wiadomym jest fakt, że zmiany klimatu wpływają na rolnictwo na różne sposoby. Na przykład zmiany m.in. temperatury, wilgotności i opadów powodują wzrost zagrożenia dla bezpieczeństwa żywnościowego i negatywnie wpływają na jakość żywności i dostępność wody pitnej. Polska jest narażona na wpływ zjawisk atmosferycznych, takich jak susze i huraganowe wiatry, a klimat Polski podlega znacznym wahaniom. Polska wdrożyła szereg programów adaptacyjnych zgodnych z wymogami UE, które obejmują ubezpieczenie od zmian klimatu oraz rozwiązania zapewniające przeznaczanie funduszy na przygotowanie obszarów wiejskich na zmiany klimatu. Pragnę podkreślić konieczność zapewnienia równowagi między polityką odnośnie zmian klimatu a polityką rolną, z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, a także potrzebę wdrożenia strategii łagodzenia skutków zmian klimatu.
Ponadto, zanieczyszczenie wody i gleby w następstwie braku nadzoru lub słabego nadzoru nad wykorzystaniem pestycydów w jednym sektorze rolnictwa może oddziaływać na inne sektory rolnictwa.
Wnioski
Chociaż można by tutaj odnieść się w szerszym zakresie do różnych zagadnień i wyrazić uznanie dla korzystnych polityk i programów Rządu RP, pozwolę sobie zakończyć niniejsze oświadczenie, przedstawiając wstępne uwagi, które zostaną rozwinięte w sprawozdaniu.
Dla dalszego wzmocnienia ochrony prawa do żywności zachęcałabym Polskę do:
- Ratyfikacji Protokołu Fakultatywnego do Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz, zgodnie z sugestią Rzecznika Praw Dziecka, ratyfikacji Protokołu Fakultatywnego do Konwencji o prawach dziecka. Ratyfikacja Protokołów Fakultatywnych umożliwiłaby dostęp do skutecznych środków ochrony prawnej grupom, osobom i dzieciom, pozwalając im na wnoszenie spraw do Komitetu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz do Komitetu Praw Dziecka;
- Stworzenia silniejszych ram prawnych oraz utworzenia instytucji koordynującej w celu ochrony dostępu do odpowiedniej żywności oraz zagwarantowania odpowiedniego wsparcia dla drobnych rolników oraz gospodarstw rodzinnych;
- Wdrożenia dobrowolnych wytycznych Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa w zakresie tworzenia krajowej polityki rolnej, w szczególności „Dobrowolnych wytycznych dla wsparcia stopniowej realizacji prawa do odpowiedniego pożywienia w kontekście krajowego bezpieczeństwa żywnościowego”; „Dobrowolnych wytycznych w zakresie odpowiedzialnego zarządzania tytułami własności do ziemi, łowisk i lasów w kontekście krajowego bezpieczeństwa żywnościowego”; oraz „Zasad odpowiedzialnego inwestowania w rolnictwo i systemy wytwarzania żywności”;
- Wdrożenia nowych Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ, w szczególności Celu 2.: „wyeliminować głód, zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe i lepsze odżywianie, promować zrównoważone rolnictwo”;
- Wyeliminowania przepisów uniemożliwiających drobnym rolnikom i producentom wejście na rynki lokalne;
- Gromadzenia zdezagregowanych danych w celu monitorowania sytuacji wszystkich grup szczególnie narażonych;
- Dalszego wspierania spółdzielni rolniczych w celu umożliwienia im konkurencji z dużymi producentami;
- Wspierania kobiet pracujących w rolnictwie na drodze dodatkowych zachęt oraz zapewniania dostępu do kredytów oraz innych środków produkcji rolnej;
- Wdrożenia i monitorowania przestrzegania przepisów z zakresu ochrony środowiska zapobiegających degradacji gleby i zanieczyszczeniu wody w następstwie nadmiernie intensywnej produkcji rolnej, a w szczególności nadmiernie intensywnej hodowli zwierząt;
- Rozszerzenia zakazu sprzedaży nasion modyfikowanych genetycznie również na wykorzystanie takich nasion.
KONIEC