Czym są operacje pokojowe?
Celem NZ jest zapewnienie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. W związku z tym NZ zostały upoważnione do stosowania zbiorowych środków dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia wszelkich aktów agresji i innych naruszeń pokoju. Organem wyposażonym w kompetencje do podejmowania akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszania pokoju i aktów agresji oraz innych naruszeń pokoju jest Rada Bezpieczeństwa. Zgodnie z Kartą ma ona obowiązek zapobiegania aktom naruszania pokoju oraz zastosowania środków przymusu w razie dopuszczenia się przez państwo aktu agresji. Środki stosowane przez Radę mogą mieć charakter zapobiegawczy (np. zarządzenia tymczasowe), przymusu pośredniego lub bezpośredniego. Decyzje o zastosowaniu danego środka podejmują państwa zasiadające w Radzie.
W okresie zimnej wojny system bezpieczeństwa wypracowany przez Kartę był sparaliżowany. Złożyły się na to nie tylko rywalizacja pomiędzy mocarstwami, ale również brak specjalnych układów z państwami członkowskimi NZ w sprawie kontyngentów wojskowych i rodzajów broni, które pozwalałyby podjąć skuteczną akcję militarną. W tej sytuacji NZ wykorzystywały inne środki przewidziane w Karcie, nie wymagające użycia siły zbrojnej czy wskazania agresora. Między innymi art. 40 Karty przewidywał możliwość stosowania przez Radę środków tymczasowych pozwalających na przeprowadzanie operacji pokojowych nie mających charakteru sankcji. Operacje takie mogły obejmować wezwanie do zaprzestania działań wojennych, wycofania sił zbrojnych stron walczących, akcje wojskowe zapobiegające bezpośrednim starciom i incydentom zbrojnym. Szeroki wachlarz możliwości zastosowania operacji spowodował, iż stały się one najczęściej wykorzystywanym przez NZ instrumentem ochrony pokoju i bezpieczeństwa. Operacje te powszechnie nazywane są operacjami pokojowymi, mimo iż termin ten nie został użyty w Karcie. Stopniowo ich formuła rozwijała się przez cały okres zimnej. Zasady ich przeprowadzania ukształtowały się poprzez praktykę. Przeprowadzane są na życzenie lub za zgodą stron. Cechuje je bezstronność wobec stron konfliktu i ograniczone prawo do użycia siły w celu samoobrony.
W latach 90-tych, wraz z upadkiem żelaznej kurtyny, wzrosła liczba konfliktów lokalnych o charakterze wewnątrzpaństwowym. Jednocześnie zakończenie rywalizacji pomiędzy mocarstwami pozwoliło NZ na aktywniejsze włączenie się w działania mające na celu ochronę międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. NZ coraz częściej podejmowały operacje pokojowe. Zapotrzebowanie na nie doprowadziło do poszerzenia ich celów i zadań. W latach 90-tych w ramach operacji pokojowych, oprócz działań mających na celu przywrócenie pokoju i bezpieczeństwa, udzielano pomocy humanitarnej i kontrolowano przestrzeganie praw człowieka, sprawowano kontrolę nad przebiegiem wyborów, ewakuowano ludność z regionów zagrożonych skutkami konfliktów zbrojnych, prowadzono szkolenie miejscowych oddziałów wojska i policji, udzielano pomocy w przywracaniu administracji cywilnej. W drugiej połowie lat 90-tych pojawił się typ operacji pokojowych, w których oddziały wojskowe uzyskały prawo stosowania siły. W wypadku ataku ze strony uczestników konfliktu mogły przystąpić do działań odwetowych.
Reforma operacji pokojowych
W praktyce operacje pokojowe stały się najczęściej wykorzystywanym narzędziem uśmierzania konfliktów. Jednocześnie coraz większe zapotrzebowanie na nie wymaga określenia ich funkcji i charakteru oraz miejsca w systemie bezpieczeństwa NZ. Potrzebę tę dostrzegł Sekretarz Generalny NZ, który w raporcie z 1997 roku "Renewing the United Nations: A Programme For Reform" wskazał na dwa istotne problemy związane z operacjami pokojowymi: brak stabilności finansowej i brak zdolności szybkiego reagowania. By operacje pokojowe mogły być skuteczne, oba wspomniane obszary wymagają zmian. Zmiany te może jednak przynieść raczej ściślejsza współpraca państw NZ niż określone reformy.
Ponad to w raporcie Sekretarz podkreśla, iż eksplozja konfliktów zimnowojennych wymaga zmiany kształtu operacji. Jednak wszelkie reformy w zakresie operacji pokojowych zależą od woli państw członkowskich NZ. Toteż w raporcie Sekretarz przedstawia postulaty i sugestie, które miałyby wyznaczać kierunki rozwoju operacji. Przede wszystkim raport traktuje "Peacekeeping" jako podstawowe narzędzie dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa. Następnie wskazuje, że obecnie NZ nie mają możliwości prowadzenia tzw. peace enforcement operations, czyli operacji wojskowych z użyciem siły i muszą w tym względzie polegać na państwach członkowskich NZ działających na podstawie mandatu udzielonego przez Radę Bezpieczeństwa.
Kolejną kwestią związaną ze skutecznością operacji pokojowych są działania mające na celu stworzenie sztabu szybkiego reagowania, który oceniałby sytuację i przygotowywał wytyczne nim oddziały pokojowe zostaną rozmieszczone i podejmą działania. Sekretarz Generalny zachęca również do ustanowienia i utrzymywania jednostek szybkiego reagowania. Ponad to, Sekretarz nakłania państwa członkowskie dysponujące wywiadem do ustanowienia regularnej praktyki dzielenia się z nim informacjami w celu wspierania jego działań zapobiegających konfliktom. Podkreśla także potrzebę skupienia przywódców wokół Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza Generalnego w przypadku wspólnej operacji, co miałoby zapewnić spójność podejmowanych działań.
W 2000 roku został przedłożony państwo członkowskim raport na temat operacji pokojowych tzw. "Brahimi Report", który powstał podczas Panelu NZ ds. Operacji pokojowych prowadzonego przez Lakhdara Brahimiego. Raport ten wskazuje, biorąc za przykład akcje w Rwandzie w 1994 roku i Srebrenicy w 1995 roku, brak konsensusu pomiędzy państwami członkowskimi do podjęcia właściwej akcji. Postuluje on zwiększenie liczby personelu w Kwaterze Głównej oraz silniejsze polityczne, finansowe i materialne wsparcie ze strony państw członkowskich, a szczególnie ze strony państw zasiadających w Radzie Bezpieczeństwa.
Państwa członkowskie zareagowały pozytywnie na "Brahimi Report" i Zgromadzenie Ogólne NZ zaaprobowało 50% wzrost liczy personelu w Departamencie Operacji Pokojowych oraz przyznało około 150 milionów dolarów na wyposażenie Bazy Logistycznej NZ na Brindisi i we Włoszech.