Mimo kompleksowości obszarów ochrony praw człowieka przyjętych przez Pakty, w latach 70. uznano, że postęp cywilizacyjny niejako wymusza konieczność odpowiedzi na nowe wyzwania.
Przedmiotem dyskusji stała się tzw. trzecia generacja praw człowieka, związana ze wzrastającą współzależnością państw w procesach postępującej globalizacji świata. Zalicza się do niej: prawo do pokoju, prawo do rozwoju, prawo do bezpiecznego środowiska, prawo do korzystania ze wspólnego dziedzictwa ludzkości.
Prawa trzeciej generacji mogą być urzeczywistniane stopniowo i jedynie wspólnym wysiłkiem społeczności międzynarodowej. Narody Zjednoczone potwierdziły istnienie tych praw człowieka w licznych rezolucjach i deklaracjach.
Prawo do pokoju
Pośród celów Organizacji Narodów Zjednoczonych, nakreślonych w artykule 1. Karty Narodów Zjednoczonych, zachęcanie do poszanowania oraz promowanie praw człowieka i podstawowych wolności stoi w jednym szeregu z takimi sprawami jak: utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, rozwój przyjacielskich stosunków między narodami oparty na równouprawnieniu i samostanowieniu narodów oraz działanie na rzecz międzynarodowej współpracy w rozwiązywaniu problemów ekonomicznych, społecznych, kulturalnych i humanitarnych. Powinny one stanowić tło dla wszelkich rozważań nad prawami człowieka.
Komitet Praw Człowieka, utworzony na podstawie Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych we wszystkich swoich działaniach podkreśla wagę współistnienia wszystkich praw człowieka, w szczególności prawa do życia oraz zapobiegania wojnie. Komitet wyraża przekonanie, że: "...wojna oraz inne akty masowej przemocy są plagą ludzkości oraz zabierają każdego roku tysiące niewinnych ludzkich istnień". Komitet dalej zauważa, że: "Każdy wysiłek, który podejmują członkowie ONZ w celu odwrócenia niebezpieczeństwa wojny, szczególnie nuklearnej zagłady, oraz wzmocnienia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa powinien zagwarantować prawo do życia".
Prawo do pokoju Zgromadzenie Ogólne po raz pierwszy proklamowało w 1978 roku, w Deklaracji o przygotowaniu społeczeństw do życia w pokoju. Deklaracja stanowi, że pokój między narodami jest podstawowym dobrem ludzkości i niezbędnym warunkiem rozwoju. Dokument potwierdza, że wojna napastnicza jest zbrodnią przeciwko pokojowi i jest zakazana przez prawo międzynarodowe. Wzywa państwa do zaniechania podsycania uprzedzeń wobec innych narodów. 12 listopada 1984 roku, Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Deklarację o prawie ludów do pokoju, które przypomina, że fundamentalnym zadaniem stojącym przed ONZ jest utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Deklaracja apeluje do wszystkich państw i organizacji międzynarodowych, aby wszelkimi sposobami przyczyniały się do realizacji prawa ludów do pokoju.
Jednocześnie, jak określa sformułowana w 1992 roku przez Sekretarza Generalnego Agenda dla Pokoju, relacje pomiędzy prawami człowieka a pokojem są wielowymiarowe. Pokój jest istotnym warunkiem wstępnym dla realizacji idei praw człowieka i podstawowych wolności. Ilekroć pokojowe relacje między ludźmi, grupami osób i narodami są zagrożone, prawa człowieka także znajdują się w niebezpieczeństwie. Wojny oraz konflikty zbrojne powodują jawne pogwałcenia praw człowieka. Z drugiej strony, w pewnych okolicznościach, działania na rzecz praw człowieka mogą wprowadzać perturbacje do pokojowych stosunków. Wiele walk wyzwoleńczych jest walkami o prawa człowieka, do czego odwołuje się preambuła Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka:
Zważywszy, że istotne jest, aby prawa człowieka były chronione przez przepisy prawa, tak aby człowiek nie musiał - doprowadzony do ostateczności - uciekać się do buntu przeciw tyranii i uciskowi.
Dlatego też, żaden pokój nie może być utrzymany bez sprawiedliwości, równości i bez poszanowania praw człowieka.
Prawo do rozwoju
Artykuł 55. Karty Narodów Zjednoczonych wymienia szczegółowo obszary międzynarodowej współpracy gospodarczej oraz społecznej, które na podstawie artykułu 56. Karty wymagają wspólnych oraz samodzielnych działań podejmowanych przez członków Organizacji. Owa współpraca obejmuje:
Przez lata członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych szukali odniesienia praw człowieka do globalnych kwestii, nie ustawali w wysiłkach zmierzających do znalezienia rozwiązań dotyczących milionów ludzi pozbawionych praw, wywłaszczonych, dyskryminowanych i żyjących w ubóstwie. Podejście, które znalazło swoje odzwierciedlenie w przyjętej na pierwszej Światowej Konferencji Praw Człowieka Proklamacji Teherańskiej (1968 r.) oraz wielu innych późniejszych dokumentach jest także znane jako podejście strukturalne. Pogląd ten proponuje:
Podejście strukturalne do praw człowieka jest także jasno wyrażone w Deklaracji o prawie do rozwoju, przyjętej w 1986 roku. Dokument ten podkreśla wagę jednostki ludzkiej w procesie jej rozwoju, stanowiąc duży wkład do pojęciowego ogniwa między prawami człowieka a rozwojem. Deklaracja może również służyć jako przewodnik dla tworzenia narodowych i międzynarodowych polityk. Może być instrumentem:
“Państwa mają obowiązek współpracować ze sobą w zapewnianiu rozwoju i eliminowaniu przeszkód na jego drodze…” – stanowi Deklaracja.
W 2011 roku, w 25. rocznicę uchwalenia Deklaracji, Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka, zapewniające obsługę administracyjną Międzyrządowej Grupie Roboczej ds. Prawa do Rozwoju, podjęło działania mające na celu zwiększenie świadomości co do prawa do rozwoju oraz zapewnienie zrozumienia i promowanie dialogu w sprawie tego prawa poprzez serię wydarzeń i spotkań informacyjnych.
Stworzenie sprzyjających warunków dla rozwoju dużej części społeczności międzynarodowej wymaga między innymi likwidacji naruszeń praw człowieka będących wynikiem kolonializmu, neokolonializmu czy dyskryminacji rasowej. Z drugiej strony, prawo do rozwoju jest niezbywalnym prawem człowieka. Państwa zostały zobowiązane do prowadzenia wybranymi przez siebie metodami polityki rozwoju narodowego, mającej na uwadze stały wzrost dobrobytu społeczeństwa i wszystkich jednostek; wzrost oparty na sprawiedliwym podziale korzyści.
Zarówno Deklaracja Wiedeńska, jak i Program Działań, przyjęte na Światowej Konferencji Praw Człowieka w Wiedniu, stanowią, że rozwój ułatwia korzystanie ze wszystkich praw człowieka. Natomiast nie można powoływać się na brak rozwoju i tym samym usprawiedliwiać naruszanie praw człowieka. Bowiem uniwersalna natura tych praw jest poza wszelką dyskusją.
Podpisując Kartę Narodów Zjednoczonych państwa członkowskie zobowiązały się do współpracy międzynarodowej przy dążeniu do celów wytyczonych wspólnie przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Kamieniem milowym tej współpracy było utworzenie Milenijnych Celów Rozwoju skupiających się m.in. na redukcji ubóstwa i głodu, zapewnieniu równego statusu kobiet i mężczyzn, poprawie stanu zdrowia i edukacji oraz walce z AIDS. W 2015 roku, w celu kontynuacji pracy nad zrównoważonym rozwojem przyjęta została Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030, określająca 17 podstawowych Celów Zrównoważonego Rozwoju. Program ten stanowi kompleksowe podejście do skutecznego rozwoju poprzez wkład własny każdego człowieka na ziemi, społeczeństw obywatelskich, organizacji pozarządowych i przedstawicieli państw. Podkreśla on również, że przestrzeganie praw człowieka jest kluczem do zwiększenia dobrobytu i zapewnienia zrównoważonego rozwoju wszystkich państw członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Prawo do środowiska
Narody Zjednoczone nie przyjęły dotychczas żadnego dokumentu o prawie człowieka do czystego i ekologicznie zrównoważonego środowiska. Zagadnienie ochrony środowiska naturalnego było przedmiotem obrad pierwszej światowej konferencji poświęconej środowisku człowieka, która odbyła się w Sztokholmie w 1972 roku. Przyjęta przez jej uczestników Deklaracja wyróżnia dwa aspekty środowiska człowieka: środowisko naturalne i środowisko stworzone przez człowieka. Człowiek ma prawo do wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku, którego jakość pozwala na życie z godnością i w dobrobycie. Ludzie mają również obowiązek chronić środowisko dla przyszłych pokoleń.
W Deklaracji o środowisku i rozwoju, przyjętej na światowej konferencji w Rio de Janeiro w 1992 roku, zwrócono uwagę na konieczność uwzględniania środowiska w planowaniu rozwoju i wzrostu gospodarczego. Program zróżnicowanych działań zawarto w tzw. Agendzie 21, będącej dla społeczności międzynarodowej swego rodzaju drogowskazem do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju z troską o środowisko. Nad jego realizacją czuwa między innymi powołany do życia w 1972 roku Program NZ ds. Środowiska.
Po 1989 roku Komisja Praw Człowieka podjęła się pracy nad zagadnieniami środowiskowymi poprzez rezolucje dotyczące transportu i nielegalnego pozbywania się toksycznych odpadów (Rezolucja 1989/42). Pierwsza rezolucja bezpośrednio dotycząca prawa do środowiska jako jednego z praw człowieka została przyjęta w 1994 roku. Po 2002 roku, kiedy odbył się Światowy Szczyt Zrównoważonego Rozwoju, Komisja Praw Człowieka uznała prawo do środowiska za niezbędne do pracy nad zrównoważonym rozwojem.
Prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości
Pojęcie wspólnego dziedzictwa ludzkości zostało sformułowane w toku prac nad konwencją prawa morza. Pojęciem tym określono dno mórz i oceanów leżące poza granicami jurysdykcji terytorialnej państw i to, co znajduje się pod tym dnem. Wszelkie prawa do zasobów tego obszaru przysługują całej ludzkości, w imieniu której występuje Organizacja Dna Morskiego. Obszar ten może być wykorzystywany jedynie w celach pokojowych. Za wspólne dziedzictwo ludzkości nie zostały dotychczas uznane Antarktyka i przestrzeń kosmiczna.
W 1972 roku UNESCO przyjęło Konwencję dotyczącą ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Państwa - strony Konwencji mają obowiązek zapewnić ochronę i konserwację dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, położonego na ich terytorium oraz udostępnić je dla obecnych i przyszłych pokoleń. Państwa mogą zgłaszać do powołanego na mocy Konwencji – Komitetu Dziedzictwa Światowego – obiekty znajdujące się na ich terytorium, które można zakwalifikować jako wspomniane światowe dziedzictwo. Komitet publikuje listę takich obiektów, a także sporządza rejestr zagrożonego dziedzictwa światowego. Pomocy w jego zachowaniu udziela UNESCO.
Przedmiotem dyskusji stała się tzw. trzecia generacja praw człowieka, związana ze wzrastającą współzależnością państw w procesach postępującej globalizacji świata. Zalicza się do niej: prawo do pokoju, prawo do rozwoju, prawo do bezpiecznego środowiska, prawo do korzystania ze wspólnego dziedzictwa ludzkości.
Prawa trzeciej generacji mogą być urzeczywistniane stopniowo i jedynie wspólnym wysiłkiem społeczności międzynarodowej. Narody Zjednoczone potwierdziły istnienie tych praw człowieka w licznych rezolucjach i deklaracjach.
Prawo do pokoju
Pośród celów Organizacji Narodów Zjednoczonych, nakreślonych w artykule 1. Karty Narodów Zjednoczonych, zachęcanie do poszanowania oraz promowanie praw człowieka i podstawowych wolności stoi w jednym szeregu z takimi sprawami jak: utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, rozwój przyjacielskich stosunków między narodami oparty na równouprawnieniu i samostanowieniu narodów oraz działanie na rzecz międzynarodowej współpracy w rozwiązywaniu problemów ekonomicznych, społecznych, kulturalnych i humanitarnych. Powinny one stanowić tło dla wszelkich rozważań nad prawami człowieka.
Komitet Praw Człowieka, utworzony na podstawie Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych we wszystkich swoich działaniach podkreśla wagę współistnienia wszystkich praw człowieka, w szczególności prawa do życia oraz zapobiegania wojnie. Komitet wyraża przekonanie, że: "...wojna oraz inne akty masowej przemocy są plagą ludzkości oraz zabierają każdego roku tysiące niewinnych ludzkich istnień". Komitet dalej zauważa, że: "Każdy wysiłek, który podejmują członkowie ONZ w celu odwrócenia niebezpieczeństwa wojny, szczególnie nuklearnej zagłady, oraz wzmocnienia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa powinien zagwarantować prawo do życia".
Prawo do pokoju Zgromadzenie Ogólne po raz pierwszy proklamowało w 1978 roku, w Deklaracji o przygotowaniu społeczeństw do życia w pokoju. Deklaracja stanowi, że pokój między narodami jest podstawowym dobrem ludzkości i niezbędnym warunkiem rozwoju. Dokument potwierdza, że wojna napastnicza jest zbrodnią przeciwko pokojowi i jest zakazana przez prawo międzynarodowe. Wzywa państwa do zaniechania podsycania uprzedzeń wobec innych narodów. 12 listopada 1984 roku, Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Deklarację o prawie ludów do pokoju, które przypomina, że fundamentalnym zadaniem stojącym przed ONZ jest utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Deklaracja apeluje do wszystkich państw i organizacji międzynarodowych, aby wszelkimi sposobami przyczyniały się do realizacji prawa ludów do pokoju.
Jednocześnie, jak określa sformułowana w 1992 roku przez Sekretarza Generalnego Agenda dla Pokoju, relacje pomiędzy prawami człowieka a pokojem są wielowymiarowe. Pokój jest istotnym warunkiem wstępnym dla realizacji idei praw człowieka i podstawowych wolności. Ilekroć pokojowe relacje między ludźmi, grupami osób i narodami są zagrożone, prawa człowieka także znajdują się w niebezpieczeństwie. Wojny oraz konflikty zbrojne powodują jawne pogwałcenia praw człowieka. Z drugiej strony, w pewnych okolicznościach, działania na rzecz praw człowieka mogą wprowadzać perturbacje do pokojowych stosunków. Wiele walk wyzwoleńczych jest walkami o prawa człowieka, do czego odwołuje się preambuła Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka:
Zważywszy, że istotne jest, aby prawa człowieka były chronione przez przepisy prawa, tak aby człowiek nie musiał - doprowadzony do ostateczności - uciekać się do buntu przeciw tyranii i uciskowi.
Dlatego też, żaden pokój nie może być utrzymany bez sprawiedliwości, równości i bez poszanowania praw człowieka.
Prawo do rozwoju
Artykuł 55. Karty Narodów Zjednoczonych wymienia szczegółowo obszary międzynarodowej współpracy gospodarczej oraz społecznej, które na podstawie artykułu 56. Karty wymagają wspólnych oraz samodzielnych działań podejmowanych przez członków Organizacji. Owa współpraca obejmuje:
- Podnoszenie stopy życiowej, pełnego zatrudnienia oraz dbanie o warunki postępu i rozwoju gospodarczego i społecznego;
- Rozwiązywanie międzynarodowych problemów gospodarczych, społecznych, zdrowia publicznego i pokrewnych, jak również międzynarodową współpracę na polu kulturalnym i wychowawczym;
- Powszechne poszanowanie i przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie.
Przez lata członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych szukali odniesienia praw człowieka do globalnych kwestii, nie ustawali w wysiłkach zmierzających do znalezienia rozwiązań dotyczących milionów ludzi pozbawionych praw, wywłaszczonych, dyskryminowanych i żyjących w ubóstwie. Podejście, które znalazło swoje odzwierciedlenie w przyjętej na pierwszej Światowej Konferencji Praw Człowieka Proklamacji Teherańskiej (1968 r.) oraz wielu innych późniejszych dokumentach jest także znane jako podejście strukturalne. Pogląd ten proponuje:
- uwzględnianie praw człowieka przy tworzeniu podstawowych światowych wzorców;
- zidentyfikowanie źródeł naruszeń praw człowieka;
- ocenę przestrzegania praw człowieka w świetle konkretnych przepisów i sytuacji;
- rozpoznawanie różnorodności systemów politycznych i społecznych, kulturalnej i religijnej wielości oraz różnych poziomów rozwoju.
Podejście strukturalne do praw człowieka jest także jasno wyrażone w Deklaracji o prawie do rozwoju, przyjętej w 1986 roku. Dokument ten podkreśla wagę jednostki ludzkiej w procesie jej rozwoju, stanowiąc duży wkład do pojęciowego ogniwa między prawami człowieka a rozwojem. Deklaracja może również służyć jako przewodnik dla tworzenia narodowych i międzynarodowych polityk. Może być instrumentem:
- uwzględniania praw człowieka w procesie rozwoju;
- uznania znaczenia czynnika ludzkiego w wysiłkach na rzecz rozwoju;
- dostarczania politycznej, prawnej, społecznej i moralnej oraz racjonalnej podstawy dla współpracy rozwojowej;
- dialogu praw człowieka pomiędzy państwami rozwiniętymi a rozwijającymi się.
“Państwa mają obowiązek współpracować ze sobą w zapewnianiu rozwoju i eliminowaniu przeszkód na jego drodze…” – stanowi Deklaracja.
W 2011 roku, w 25. rocznicę uchwalenia Deklaracji, Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka, zapewniające obsługę administracyjną Międzyrządowej Grupie Roboczej ds. Prawa do Rozwoju, podjęło działania mające na celu zwiększenie świadomości co do prawa do rozwoju oraz zapewnienie zrozumienia i promowanie dialogu w sprawie tego prawa poprzez serię wydarzeń i spotkań informacyjnych.
Stworzenie sprzyjających warunków dla rozwoju dużej części społeczności międzynarodowej wymaga między innymi likwidacji naruszeń praw człowieka będących wynikiem kolonializmu, neokolonializmu czy dyskryminacji rasowej. Z drugiej strony, prawo do rozwoju jest niezbywalnym prawem człowieka. Państwa zostały zobowiązane do prowadzenia wybranymi przez siebie metodami polityki rozwoju narodowego, mającej na uwadze stały wzrost dobrobytu społeczeństwa i wszystkich jednostek; wzrost oparty na sprawiedliwym podziale korzyści.
Zarówno Deklaracja Wiedeńska, jak i Program Działań, przyjęte na Światowej Konferencji Praw Człowieka w Wiedniu, stanowią, że rozwój ułatwia korzystanie ze wszystkich praw człowieka. Natomiast nie można powoływać się na brak rozwoju i tym samym usprawiedliwiać naruszanie praw człowieka. Bowiem uniwersalna natura tych praw jest poza wszelką dyskusją.
Podpisując Kartę Narodów Zjednoczonych państwa członkowskie zobowiązały się do współpracy międzynarodowej przy dążeniu do celów wytyczonych wspólnie przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Kamieniem milowym tej współpracy było utworzenie Milenijnych Celów Rozwoju skupiających się m.in. na redukcji ubóstwa i głodu, zapewnieniu równego statusu kobiet i mężczyzn, poprawie stanu zdrowia i edukacji oraz walce z AIDS. W 2015 roku, w celu kontynuacji pracy nad zrównoważonym rozwojem przyjęta została Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030, określająca 17 podstawowych Celów Zrównoważonego Rozwoju. Program ten stanowi kompleksowe podejście do skutecznego rozwoju poprzez wkład własny każdego człowieka na ziemi, społeczeństw obywatelskich, organizacji pozarządowych i przedstawicieli państw. Podkreśla on również, że przestrzeganie praw człowieka jest kluczem do zwiększenia dobrobytu i zapewnienia zrównoważonego rozwoju wszystkich państw członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Prawo do środowiska
Narody Zjednoczone nie przyjęły dotychczas żadnego dokumentu o prawie człowieka do czystego i ekologicznie zrównoważonego środowiska. Zagadnienie ochrony środowiska naturalnego było przedmiotem obrad pierwszej światowej konferencji poświęconej środowisku człowieka, która odbyła się w Sztokholmie w 1972 roku. Przyjęta przez jej uczestników Deklaracja wyróżnia dwa aspekty środowiska człowieka: środowisko naturalne i środowisko stworzone przez człowieka. Człowiek ma prawo do wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku, którego jakość pozwala na życie z godnością i w dobrobycie. Ludzie mają również obowiązek chronić środowisko dla przyszłych pokoleń.
W Deklaracji o środowisku i rozwoju, przyjętej na światowej konferencji w Rio de Janeiro w 1992 roku, zwrócono uwagę na konieczność uwzględniania środowiska w planowaniu rozwoju i wzrostu gospodarczego. Program zróżnicowanych działań zawarto w tzw. Agendzie 21, będącej dla społeczności międzynarodowej swego rodzaju drogowskazem do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju z troską o środowisko. Nad jego realizacją czuwa między innymi powołany do życia w 1972 roku Program NZ ds. Środowiska.
Po 1989 roku Komisja Praw Człowieka podjęła się pracy nad zagadnieniami środowiskowymi poprzez rezolucje dotyczące transportu i nielegalnego pozbywania się toksycznych odpadów (Rezolucja 1989/42). Pierwsza rezolucja bezpośrednio dotycząca prawa do środowiska jako jednego z praw człowieka została przyjęta w 1994 roku. Po 2002 roku, kiedy odbył się Światowy Szczyt Zrównoważonego Rozwoju, Komisja Praw Człowieka uznała prawo do środowiska za niezbędne do pracy nad zrównoważonym rozwojem.
Prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości
Pojęcie wspólnego dziedzictwa ludzkości zostało sformułowane w toku prac nad konwencją prawa morza. Pojęciem tym określono dno mórz i oceanów leżące poza granicami jurysdykcji terytorialnej państw i to, co znajduje się pod tym dnem. Wszelkie prawa do zasobów tego obszaru przysługują całej ludzkości, w imieniu której występuje Organizacja Dna Morskiego. Obszar ten może być wykorzystywany jedynie w celach pokojowych. Za wspólne dziedzictwo ludzkości nie zostały dotychczas uznane Antarktyka i przestrzeń kosmiczna.W 1972 roku UNESCO przyjęło Konwencję dotyczącą ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Państwa - strony Konwencji mają obowiązek zapewnić ochronę i konserwację dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, położonego na ich terytorium oraz udostępnić je dla obecnych i przyszłych pokoleń. Państwa mogą zgłaszać do powołanego na mocy Konwencji – Komitetu Dziedzictwa Światowego – obiekty znajdujące się na ich terytorium, które można zakwalifikować jako wspomniane światowe dziedzictwo. Komitet publikuje listę takich obiektów, a także sporządza rejestr zagrożonego dziedzictwa światowego. Pomocy w jego zachowaniu udziela UNESCO.