Zapobieganie najcięższym zbrodniom w 2013 roku i wyzwania z tym związane Adama Dieng, Specjalny Doradca Sekretarza Generalnego ONZ ds. Zapobiegania Ludobójstwu

Wraz z rozpoczęciem 2013 roku, sytuacje kryzysowe w Republice Środkowej Afryki, Demokratycznej Republice Konga, Mali, Sudanie i Syrii wciąż wymagają zmierzenia się z wyzwaniami, by chronić społeczności przed najcięższymi zbrodniami: ludobójstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi i zbrodniami przeciwko ludzkości. Codziennie media informują o aktach przemocy i o rażących przypadkach łamania praw człowieka, także o przestępstwach skierowanych przeciwko kobietom i dzieciom. Musimy się bardziej starać, by chronić wszystkie społeczności. Przy ciągłym napływie niepokojących wieści, łatwo przeoczyć dotychczasowy postęp. Pomimo istnienia wielu kryzysów, społeczność międzynarodowa poczyniła w ostatnich latach ważne kroki naprzód. Na szczeblu światowym, regionalnym i  krajowym podjęto wiele różnych inicjatyw, które przyczyniły się do określenia źródeł ryzyka i złagodzenia jego skutków, budowy i wzmocnienia postawy sprzeciwu społeczności lokalnych wobec przemocy, opowiedzenia się ludności za pokojowym i kreatywnym zarządzaniem różnorodnością, do zmniejszenia napięć, by nie dopuścić do konfliktów oraz do zmierzenia się z przyczynami nienawiści. Podczas Światowego Szczytu ONZ w 2005 r. wszystkie głowy państw i szefowie rządów jednomyślnie podkreślili swoje zaangażowanie w ochronę społeczności przed ludobójstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi i zbrodniami przeciwko ludzkości, które są zaliczane do najcięższych ze wszystkich zbrodni. Kwestia odpowiedzialności za nie jest objęta prawem międzynarodowym. Już samo stwierdzenie: „Przyjmujemy tę odpowiedzialność i wyrażamy wolę zgodnego z nią działania”, zawarte w dokumencie końcowym Światowego Szczytu ONZ, dało nowy impuls do podejmowania wysiłków. Od tamtego czasu mówimy o „odpowiedzialność za ochronę”. Działania podejmowane przez ONZ i podmioty z nią współpracujące dążą do zapobiegania najcięższym zbrodniom i odgrywają szczególną rolę w ograniczaniu liczby występujących kryzysów. Wspierają dążenia państw i całych regionów do uspokojenia napięć i rozwiązania konfliktów, zanim te przerodzą się w rozlew krwi. ONZ działa na podstawie umów regionalnych i lokalnych, współpracuje z rządami i społeczeństwem obywatelskim, w tym z organizacjami zajmującymi się prawami człowieka i organizacjami kobiecymi. Takie podejście wspiera lokalną społeczność i jednocześnie pomagają jej zrozumieć, skąd bierze się ryzyko i w jaki sposób można je zmniejszyć. Umożliwia budowę kultury, która zapobiega zbrodniom i szanuje prawa człowieka. Pomaga zrozumieć, jak rozlew krwi i przemoc prowadzą do najcięższych zbrodni, jakie są zagrożenia płynące z mowy nienawiści i podżegania do przemocy oraz jak w takich przypadkach postępować, by nie naruszyć praw człowieka. W obliczu kryzysu, który wydaje się być nieuniknionym, takie podejście wymaga dokonania właściwej analizy sytuacji i mobilizacji środków stosowanych przez ONZ. Aby nie doszło do sytuacji kryzysowej, potrzebna jest wola polityczna całych społeczności międzynarodowych, opowiadających się za niedopuszczeniem do eskalacji konfliktu. Nie tylko Organizacja Narodów Zjednoczonych przyczyniła się do dokonania istotnego postępu w dziedzinie zapobiegania najcięższym zbrodniom. Niektóre państwa członkowskie utworzyły jednostki odpowiedzialne za ochronę ludności lub też stworzyły krajowe struktury, w skład których wchodzą różne podmioty, jak np. amerykańska Rada ds. Zapobiegania Najcięższym Zbrodniom. Na szczeblu regionalnym, 18 państw Ameryki Łacińskiej stworzyło sieć instytucji na rzecz ochrony przed ludobójstwem. W Afryce, Unia Afrykańska wywiązała się ze swojego zobowiązania i ustanowiła instytucje chronienia ludności cywilnej przed najcięższymi zbrodniami. Międzynarodowa Konferencja Regionu Wielkich Jezior (Afryki), która jest organizacją o zasięgu regionalnym, stworzyła komitet regionalny w sprawie karania winnych ludobójstwa i powiązanych z nim zbrodni. Jest to pierwszy taki regionalny mechanizm na świecie. Na Bliskim Wschodzie organizacje społeczeństwa obywatelskiego dokumentują przypadki łamania praw człowieka oraz budują pokój i tolerancję pomiędzy społecznościami, również przy wykorzystaniu mediów społecznościowych. Osoby zgromadzone w ośrodkach „think tank” i naukowcy z całego świata są intelektualnymi przywódcami i mądrymi doradcami. Wspólne działania podejmowane w ostatnich latach przyniosły namacalne efekty. Kryzys pomiędzy Sudanem i Sudanem Południowym, dotyczący spornego terytorium Abyei, a także sytuacje kryzysowe w Gwinei, Kenii, Kirgistanie i Jemenie zostały rozwiązane na drodze dyplomatycznej, bez długotrwałych walk i masowego rozlewu krwi. I choć zaangażowanie społeczności międzynarodowej w tych państwach wciąż jest konieczne, możemy wyraźnie stwierdzić, że osiągnięcie tych skromnych sukcesów było możliwe właśnie za sprawą przywództwa politycznego. Wszyscy musimy zaangażować się w to ogromne przedsięwzięcie, jakim jest zapobieganie najcięższym zbrodniom. Jednakże wola polityczna państw członkowskich ma w tej kwestii największe znaczenie. Wszystkie trwające kryzysy – od Mali po Myanmar – pokazują, że ostateczny postęp zależy od dobrej woli rządów i ich zdolności do działania we wspólnie obranym kierunku. Państwa członkowskie mają kluczową i wyjątkową rolę do odegrania: podejmują konkretne działania zapobiegawcze lub, kiedy zaistnieje taka potrzeba, zdecydowanie reagują we właściwym czasie, zgodnie z zapisami Karty Narodów Zjednoczonych. Gdy mamy do czynienia z ochroną ludności, to Organizacja Narodów Zjednoczonych i podmioty współpracujące z nią wypełniają zadania uzupełniające w stosunku do działań podejmowanych przez państwa członkowskie. Biuro NZ ds. Zapobiegania Ludobójstwu i Odpowiedzialności za Ochronę z całą stanowczością opowiada się za współpracą z państwami członkowskimi, nakłania je do przyjmowania pełnej odpowiedzialności oraz umacniania przywództwa politycznego, które jest potrzebne do spełnienia obietnicy „nigdy więcej” oraz po to, by odpowiedzialność za ochronę stała się rzeczywistością.