20 grudnia 2007 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła, że rok 2009 będzie obchodzony jako Międzynarodowy Rok Astronomii. Z tej okazji została podjęta ogólnoświatowa akcja zapoczątkowana przez Międzynarodową Unię Astronomii (International Astronomical Union - IAU) i Organizację NZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO). Międzynarodowy Rok Astronomii jest wspierany przez Międzynarodową Radę Nauki (International Council of Science - ICSU). Obchody upłyną pod hasłem „Odkryj swój wszechświat”.
400 lat upłynęło odkąd Galileusz po raz pierwszy dokonał obserwacji nieba przez teleskop. W 2009 r. celebrujemy osiągnięcia astronomii - jej wkład do rozwoju ludzkości, społeczeństw i kultur. Obchody Roku mają na celu uświadomienie sobie jak ważny jest wszechświat i astronomia dla każdego człowieka. Wszyscy powinniśmy zdać sobie sprawę z wpływu astronomii i pokrewnych nauk na nasze codzienne życie oraz zrozumieć w jaki sposób nauka może przyczynić się do budowy sprawiedliwego i pokojowego społeczeństwa. Organizatorzy wyrażają nadzieję, że działania prowadzone w ramach obchodów pozwolą ludziom odnaleźć w sobie radość poszukiwacza i żyłkę odkrywcy.
Koordynacji tej globalnej akcji podjął się Sekretariat obchodów Roku (IYA2009 Secretariat). Sekretariat zajmuje się działaniami w fazie planowania, wykonywania i ewaluacji. Pozostaje w stałym kontakcie z krajowymi ośrodkami obchodów Roku, grupami zadaniowymi, organizacjami i partnerami, a także z mediami.
Organizatorzy Międzynarodowego Roku Astronomii przygotowali stronę internetową International Year of Astronomy 2009 (www.astronomy2009.org) w języku angielskim, na której są najnowsze informacje przeznaczone dla każdego zainteresowanego, profesjonalistów i mediów. Znajduje się tam również opis globalnych projektów, lista krajów, które przystąpiły do obchodów Roku i informacje o podjętych działaniach, a także filmy i materiały edukacyjne.
W 2009 r. z okazji Międzynarodowego Roku Astronomii zostaną podjęte liczne przedsięwzięcia na szczeblach lokalnych, krajowych, regionalnych i międzynarodowym. Obecnie 137 krajów podjęło działania w ramach obchodów Roku, oczekuje się, że dołączą do nich kolejne kraje.
W Polsce koordynacją działań zajmuje się dr Stanisław Bajtlik z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN w Warszawie, który pełni funkcję przewodniczącego Komitetu ds. obchodów Międzynarodowego Roku Astronomii 2009 w Polsce. W całym kraju będą miały miejsce liczne wydarzenia (seminaria, wykłady, konkursy, zjazdy, spotkania, rajdy, turnieje, obozy) o charakterze międzynarodowym, ogólnopolskim, regionalnym i lokalnym. Pełna lista podjętych
działań znajduje się na stronie
http://www.astronomia2009.pl/ . Strona zawiera również informacje na temat astronomii w Polsce i astronomii edukacyjnej – nowoczesnej dziedzinie łączącej współczesną naukę i edukację.
Astronomia jest jedną z najstarszych nauk. Wywarła ogromny wpływ na naszą kulturę i rozwój człowieka. W ostatnich dekadach został dokonany olbrzymi postęp, jeszcze 100 lat temu ludzie nie wiedzieli o istnieniu Drogi Mlecznej. Dziś wiemy, że Wszechświat składa się z wielu miliardów galaktyk i że powstał jakieś 13.7 miliardów lat temu. Sto lat temu nie mogliśmy wiedzieć czy we wszechświecie istnieją inne układy słoneczne oprócz naszego. Dziś wiemy, że jest ponad 200 planet krążących wokół innych gwiazd w naszej galaktyce. Jesteśmy coraz bliżej zrozumienia jak powstało życie. 100 lat temu obserwowaliśmy niebo przy użyciu teleskopu optycznego i tablic fotograficznych. Dziś obserwujemy wszechświat z Ziemi i kosmosu, za pomocą fal radiowych czy promieni gamma, stosując najnowszą technologię. Nigdy wcześniej zainteresowanie astronomią mediów i zwykłych ludzi nie było większe, a najważniejsze odkrycia opisywane są na pierwszych stronach gazet.
Główne cele Międzynarodowe Roku Astronomii to:
- zwiększenie świadomości na temat znaczenia nauki w życiu codziennym
- zwiększenie dostępności do edukacji i osiągnięć naukowych
- zachęcanie do brania udziału w przedsięwzięciach podejmowanych z okazji obchodów Roku
- umożliwienie rozwoju astronomii w krajach rozwijających się
- wspieranie i polepszenie formalnej i nieformalnej edukacji naukowej
- upowszechnienie nowoczesnego wizerunku nauki i naukowców
- wspieranie powstawanie nowych sieci zajmujących się nauką i już istniejących sieci
- poprawa wskaźników dotyczących kobiet naukowców
- wspieranie większego zaangażowania kobiet w badania naukowe i inne techniczne dziedziny (inżynieria), w których kobiety pozostają niedoreprezentowane
- ochrona ciemnego nieba nad miastami, parkami narodowymi i miejscami ważnych dla obserwacji astronomicznych
Międzynarodowy Rok Astronomii a Milenijne Cele Rozwoju
W ramach obchodów Międzynarodowego Roku Astronomii podejmowane są działania, w których wszyscy na świecie mogą wziąć udział. Milenijne Cele Rozwoju są zobowiązaniami podjętymi przez wszystkie państwa i największe instytucje rozwojowe na świecie. Międzynarodowy Rok Astronomii przyczyni się do realizacji czterech Celów Milenijnych:
Zapewnić powszechne nauczanie na poziomie podstawowym
W ramach obchodów Roku nauczycielom i uczniom zostaną udostępnione podstawowe materiały i informacje na temat astronomii. Ludzie na całym świecie mogą obserwować niebo w nocy. Należy jedynie udostępnić im poradniki wyjaśniające to, co widzą i co właśnie odkryli.
Wyeliminować skrajne ubóstwo i głód
Istnieje ścisły związek między rozwojem nauki i rozwojem gospodarczym krajów rozwijających się. Im większy stopień rozwoju nauki, tym większy rozwój ekonomiczny, który pozwala na ograniczenie ubóstwa. Wspieranie środowisk zajmujących się astronomią może przyczynić się do rozwoju nauki, technologii i gospodarki w tych krajach.
Promować równość płci i awans społeczny kobiet
Równy status mężczyzn i kobiet pozostaje priorytetem dla wszystkich państw na świecie. Problemy związane z osiągnięciem równości są trudne i różnorodne, inne w każdym kraju, regionie i kontynencie. By sprostać temu wyzwaniu, organizatorzy IYA2009 opracowali specjalne programy.
Stworzyć globalne partnerskie porozumienie na rzecz rozwoju
Możliwość korzystania z podstawowych osiągnięć naukowych w praktyce wpływa na rozwój kraju. W ramach obchodów IYA2009 powstaną sieci łączące profesjonalistów i amatorów z całego świata, zajmujących się astronomią i astrofizyką, umożliwiając w ten sposób wymianę wiedzy i doświadczeń. Celem Roku jest wykorzystanie uzyskanej wiedzy w projektach rozwojowych.
W sieciach zrzeszą się setki krajowych i międzynarodowych organizacji zajmujących się astronomią; ich współpraca będzie trwała długo po zakończeniu obchodów Roku.
Taka globalna sieć już powstała i działa w 136 krajach. Organizatorzy liczą, że kolejne państwa dołączą do sieci i że swoim zasięgiem obejmie ona 97% populacji świata.
Programy i projekty
W ramach Międzynarodowego Roku Astronomii realizowanych jest 11 głównych różnorodnych projektów, takich jak: globalna akcja „100 godzin dla astronomii”, teleskop dla każdego, portal o wszechświecie, kobieta astronom, ochrona ciemnego nieba, astronomia a światowe dziedzictwo, projekt szkoleniowy dla nauczycieli, projekt dla dzieci, astronomia dla wszystkich. Projekty wspomagają osiągnięcie celów Roku – promocję kobiet, ochronę ciemnego nieba, edukację, rozpowszechnienie wiedzy o wszechświecie.
Oprócz głównych projektów powstały też projekty specjalne, które łączą konkretne inicjatywy i aspekty projektów głównych. Są to takie projekty jak: świat nocą, 400 lat teleskopu, satelity Galileusza, na świecie – na niebie, poszukiwacze planet, zaćmienie 1919 r., niebo do odkrycia, film ‘Blast’, gwiazdy jednoczą