Zagadnienia

Ubóstwo, zrównoważony rozwój, zapobieganie i ograniczanie skutków katastrof

Pomimo postępu w latach dziewięćdziesiątych w dziedzinie ograniczania ubóstwa, Południowa Azja pozostaje jednym z najbiedniejszych regionów świata. Większość państw Afryki zmaga się z ogromnym ubóstwem i stagnacją, które w latach dziewięćdziesiątych pogłębiły się. W Europie - w krajach należących do Wspólnoty Niepodległych Państw - potroiła się liczba osób cierpiących z powodu ubóstwa, a średnia długość życia dramatycznie się zmniejszyła. Jedynie w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach zauważa się poprawę sytuacji. Poziom rozwoju społecznego prawie dorównuje poziomowi krajów rozwiniętych, a wzrost ubóstwa jest nieznaczny.

W krajach Azji Wschodniej i Pacyfiku wskaźnik ubóstwa obniżył się o 15%. Raport UNDP "Redukcja ryzyka katastrof: wyzwanie dla rozwoju" wykazuje, że skala ryzyka wzrasta w krajach o niskim rozwoju społecznym. Raport zauważa, że mimo iż tylko 11% ludności, która doświadczyła klęsk żywiołowych, zamieszkuje kraje o niskim rozwoju społecznym, to jednak w tych krajach odnotowuje się 53% wszystkich ofiar śmiertelnych.

Wczesne ostrzeganie a zapobieganie i ograniczanie skutków katastrof

Brak systemu wczesnego ostrzegania i odpowiedniego przygotowania do postępowania w obliczu katastrofy zwiększa skalę zagrożenia. Wiedza o tym jak reagować w sytuacji zagrożenia i otrzymane na czas ostrzeżenie, mogą ocalić życie ludzi i ograniczyć straty ekonomiczne całych społeczności.

Wiele krajów nie posiada systemu wczesnego ostrzegania i skutecznej strategii przeciwdziałania katastrofom. Również tam, gdzie takie systemy istnieją zdarza się, że ostrzeżenia o zbliżającym się zagrożeniu nie docierają na czas do osób zagrożonych. Bywa, że ludzie nie zawsze wiedzą, jak postępować w obliczu zagrożenia i brakuje im sprzętu do podjęcia odpowiednich działań.

System wczesnego ostrzegania będzie spełniał swoją rolę jeżeli:

wiedza o zagrożeniach będzie powszechnie udostępniona;
zostanie wdrożony system monitorowania i ostrzegania przed zagrożeniem;
informacja o nadchodzącej katastrofie dotrze na czas do osób zagrożonych;
społeczności będą przygotowane do podjęcia działań.

Edukacja a zapobieganie i ograniczanie skutków katastrof

Edukacja ludzi w zakresie ograniczania skutków katastrof przyczyni się do zmniejszenia strat i stworzy poczucie bezpieczeństwa społeczeństw. W obliczu katastrofy zostanie ograniczona liczba ofiar, a rozmiar zniszczeń zmniejszony. Edukacja pomaga zrozumieć istotę zagrożeń i wskazać środki, za pomocą których można im przeciwdziałać.

Lata 2005-2015 zostały ogłoszone przez ONZ Dekadą Edukacji na temat Zrównoważonego Rozwoju. Szerzenie wiedzy w zakresie katastrof jest zgodne z celami Dekady.

Pomoc finansowa

Ocenia się, że w latach dziewięćdziesiątych w wyniku klęsk żywiołowych roczne straty ekonomiczno-gospodarcze wynosiły średnio 65 miliardów dolarów rocznie. Straty te negatywnie wpływają na wzrost gospodarczy, rozwój społeczeństw i walkę z ubóstwem. Straty ekonomiczno-gospodarcze byłyby mniejsze, gdyby więcej środków i uwagi zostało poświęconych zagadnieniu zapobiegania zagrożeniom. W tym celu należy opracować strategie wspomagania finansowego, utworzyć fundusze finansowe i ubezpieczeniowe, wspierające państwa w działaniach ograniczających skutki katastrof.

Zmiany klimatyczne

Dwie-trzecie wszystkich katastrof związanych jest z warunkami klimatycznymi lub pogodą. Powodzie i huragany niosą śmierć i niszczą infrastrukturę, zaś susze przyczyniają się do występowania głodu wśród milionów ludzi. Skutki klęsk żywiołowych najdotkliwiej odczuwają ludzie żyjący w ubóstwie i cierpiący z powodu chorób.

Zmiany klimatyczne połączone z dużym przyrostem ludności stanowią wyzwanie dla rządów państw oraz społeczeństw. Niosą one ze sobą niepewność i trudno je przewidzieć w procesie planowania rozwoju. Coraz częściej podkreśla się potrzebę nowego podejścia do tego zagadnienia. Eksperci zajmujący się katastrofami i klęskami żywiołowymi zachęcają do wprowadzania mechanizmu "zarządzania ryzykiem skutków katastrof". Umożliwia on włączenie ryzyka związanego z wystąpieniem katastrofy do planów rozwoju gospodarki kraju. Skuteczne zarządzanie ryzykiem skutków katastrof wymaga współpracy decydentów i ekspertów.

Równouprawnienie kobiet

Katastrofy uwypuklają zjawiska na tle nierówności płci. Problemy kobiet wynikające z gorszego dostępu do opieki zdrowotnej, niższego statusu ekonomicznego i słabszego wykształcenia pogłębiają się w obliczu katastrof. Fakt ten jest szczególnie widoczny w przypadkach, gdy kobieta sama utrzymuje rodzinę.

Kobiety, które zamieszkują obszary wiejskie, gdzie obowiązuje model rodziny z tradycyjnym podziałem ról i obowiązków, na ogół nie biorą udziału w opracowywaniu polityk i podejmowaniu decyzji. Tym samym mają nikły wkład we wdrażaniu programów służących ograniczaniu skutków katastrof.

Problem nierówności płci szczególnie ostro wystąpił podczas nawiedzenia Bangladeszu przez cyklon w 1991 roku. Kobietom, które nie biorą udziału w życiu społecznym zarezerwowanym dla mężczyzn, nie zostały przekazane ostrzeżenia przed zagrożeniem. Nieprzywykłe do podejmowania samodzielnych decyzji, zginęły ponieważ nie wiedziały, jak zachować się w obliczu kataklizmu.

Wyzwania stojące przed kobietami wiążą się z dostępem do informacji i wiedzy na temat zagrożeń oraz aktywnym uczestnictwem w różnych etapach zarządzania ryzykiem skutków katastrof. Tym samym zostaną zaspokojone potrzeby kobiet, ich rodzin i całych społeczności. Rządy państw powinny opracować i wprowadzić poprawki do polityk i strategii krajowych, tak by uwzględnić kwestię równouprawnienia płci, potrzeby i doświadczenia zarówno kobiet jak i mężczyzn.

Konflikty polityczne a zapobieganie i ograniczanie skutków katastrof

Coraz częściej można zauważyć zbieżność występowania katastrof w regionach objętych konfliktami politycznymi (complex political emergencies CPE). W ostatnich pięciu latach odnotowano ponad 140 takich przypadków w Afryce, Azji, Ameryce Łacińskiej, w regionie Oceanii i Europie. Kryzysy humanitarne w Afganistanie i Sudanie były spowodowane nie tylko suszą, ale również skomplikowaną sytuacją polityczną tych państw. Ataki ugrupowań militarnych w Sudanie w 1998 roku spowodowały ucieczkę ludności z miast na obszary wiejskie, niedożywienie i klęskę głodu. W ciągu ostatnich lat odnotowano rekordowo wysoką liczbę przypadków śmiertelnych wśród Sudańczyków.

Długotrwałe konflikty polityczne i katastrofy prowadzą do zubożenia ludności, zmniejszając odporność społeczności znajdującej się w stanie chronicznego zagrożenia. Skutki konfliktu politycznego nakładają się na skutki katastrof, co utrudnia ocenę sytuacji kryzysowych i podjęcie odpowiednich działań. Skomplikowana sytuacja w regionach objętych konfliktami politycznymi i nawiedzanymi katastrofami utrudnia prowadzenie pomocy międzynarodowej i udzielanie jej przez organizacje humanitarne.

Dokument opracowany przez Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie, styczeń 2005 r.