10 lat rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1325 (2000) autor: Mariola Ratschka, p.o. Dyrektora Ośrodka Informacji ONZ

Rezolucja 1325 z 2000 roku jest pierwszą rezolucją Rady Bezpieczeństwa, która poświęcona jest wpływowi konfliktów zbrojnych na sytuację kobiet. Podkreśla znaczenie równego i pełnego uczestnictwa kobiet w zapobieganiu i rozwiązywaniu konfliktów zbrojnych, prowadzeniu negocjacji pokojowych, budowaniu pokoju, odbudowy kraju po konflikcie, pracach misji pokojowych i udzielaniu pomocy humanitarnej. Rezolucja 1325 wzywa wszystkie państwa należące do ONZ do zapewnienia równego udziału kobiet we wszystkich działaniach mających na celu: utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie, zwiększenie uczestnictwa kobiet i stosowanie perspektywy równości płci (gender perspective) we wszystkich obszarach związanych z budową pokoju. Kolejne rezolucje: 16 czerwca 2008 r. Rada Bezpieczeństwa przyjęła rezolucję 1820 dotyczącą przemocy na tle seksualnym występującej podczas konfliktów zbrojnych. Rezolucja wskazuje na związek między przemocą na tle seksualnym, będącą elementem taktyki wojennej, a utrzymaniem międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Rezolucja podkreśla, że przemoc na tle seksualnym jest traktowana jako zbrodnia wojenna. W październiku 2009 r. Rada Bezpieczeństwa przyjęła rezolucję 1888 upoważniającą misje pokojowe do ochrony kobiet i dzieci przed przemocą na tle seksualnym podczas konfliktów zbrojnych. Rezolucja ta zobowiązuje Sekretarza Generalnego ONZ do mianowania specjalnego przedstawiciela ds. przemocy na tle seksualnym podczas trwania konfliktów zbrojnych. Również w październiku 2009 r. Rada Bezpieczeństwa przyjęła rezolucję 1889 wzywającą do zwiększenia udziału kobiet w procesach pokojowych. Najnowsza rezolucja 1960 z 2010 roku dotyczy kobiet, pokoju i bezpieczeństwa - wzywa do ujawnienia osób odpowiedzialnych za stosowanie przemocy na tle seksualnym w raporcie Sekretarza Generalnego i utworzenia systemu monitorującego takie przestępstwa. ***** W październiku 2010 r. minęło 10 lat od przyjęcia rezolucji 1325 dotyczącej kobiet, pokoju i bezpieczeństwa. Z tej okazji przygotowany został raport „Ten-year Impact Study on Implementation of Resolution 1325 in Peacekeeping” („Dziesięć lat badań nad implementacją rezolucji 1325 w misjach pokojowych”). Raport ten opracowany został przez Department Misji Pokojowych ONZ i Departament Wspierania Działań w Terenie (Department of Field Support). Uwzględnia on stanowiska personelu misji pokojowych, rządów państw, organizacji kobiecych i innych organizacji. Raport przedstawia prace misji pokojowych w latach 2000 – 2010 w jedenastu krajach, w których zakończone zostały konflikty zbrojne. Oceniono prace dziesięciu misji pokojowych i dwóch specjalnych misji politycznych w siedmiu obszarach tematycznych. 1. Nie osiągnięto wystarczającego postępu w obszarze udziału kobiet w negocjacjach mających na celu osiagnięcie porozumień pokojowych. Kobietom nadal nie powierza się roli negocjatora lub mediatora, nawet wtedy, gdy piastują one wysokie stanowiska rządowe. W negocjacjach pokojowych pominięte są zwłaszcza kobiety z małych, oddalonych miejscowości. A to właśnie one szczególnie odczuły skutki konfliktów zbrojnych. Rekomendacje: Należy zachęcać strony konfliktu, by we wszystkich fazach negocjacji pokojowych brały udział kobiety. Negocjacje muszą być prowadzone zgodnie z międzynarodowymi standardami i przestrzegać praw kobiet. Misje pokojowe powinny podejmować systematyczne wysiłki mające na celu zwiększenie liczby kobiet w negocjacjach i w procesach decyzyjnych. 2. Większy postęp osiągnięto w dziedzinie uczestnictwa kobiet w życiu politycznym i strukturach rządowych. Przyczyniły się do tego przede wszystkim działania misji pokojowych, które promowały równość kobiet oraz zapewniały bezpieczeństwo kobietom. Wysiłki misji pokojowych zwiększyły liczbę kobiet głosujących w wyborach oraz liczbę kobiet startujących na listach wyborczych. Znacznie zwiększyła się także liczba kobiet w ciałach ustawodawczych. Stało się tak dzięki wprowadzaniu systemu kwotowego zapewniającego kobietom miejsca na listach wyborczych i w ciałach ustawodawczych. W wielu krajach system kwotowy został zapisany w konstytucjach i prawie wyborczym. ONZ szkoli kobiety z zakresu praw kobiet. Pomimo dokonanego postępu, reprezentacja kobiet w parlamencie i strukturach rządowych jest wciąż zbyt mała. Kobiety nadal pozostają słabo reprezentowane i nie stanowią 30% liczby osób pracujących w instytucjach państwowych - jest to niezgodne z pekińską Platformą Działania. Barierą przeszkadzającą zwiększeniu uczestnictwa kobiet w życiu politycznym są uwarunkowania kulturowe. Wysokie stanowiska są uznawane za domenę ‘zarezerwowaną’ dla mężczyzn. Ponadto, zarówno kobiety i mężczyźni tradycyjnie glosują na mężczyzn. Rekomendacje: Misje pokojowe powinny zachęcać kobiety do głosowania i kandydowania w wyborach. Powinna być zachowana zasada równowagi płciowej (gender balance) w ciałach wyborczych, prawie i procedurach wyborczych, partiach politycznych. Temat równowagi płciowej powinien być szeroko podjęty w społecznych kampaniach edukacyjnych. Powinno wprowadzić się obowiązkowe kwoty dla kobiet w ciałach ustawodawczych i wykonawczych, strukturach partyjnych, prawie wyborczym i konstytucjach. Misje pokojowe powinny skupić się na pozwijaniu zdolności kobiet (building capacity), które zostały wybrane w wyborach, tak by ich głos miał duże znaczenie polityczne. 3. Umiarkowany postęp został osiągnięty we wprowadzaniu perspektywy kobiecej w takich dziedzinach jak: rozbrojenie, demobilizacja i reintegracja w społeczeństwie. ONZ wspiera kombatantki i kobiety, które walczyły w ugrupowaniach zbrojnych. Podejmuje starania, by mogły one korzystać z programów dotyczących rozbrojenia, demobilizacji i reintegracji w takich samym stopniu jak mężczyźni. ONZ kładzie duży nacisk na bezpieczeństwo kobiet w obozach dla uchodźców. W procesach rozbrojeniowych, demobilizacyjnych i reintegracyjnych biorą udział kobiety służące w misjach pokojowych: w wojsku, policji i jako osoby cywilne. Ogólnie rzecz biorąc, z dotychczasowych badań wynika, że kobiety najbardziej skorzystały z programów dotyczących fazy reintegracji z lokalną wspólnotą, natomiast dostęp kobiet do programów związanych z rozbrojeniem i demobilizacją nadal jest utrudniony. Wiąże się to z tradycyjnym podejściem do kobiet walczących w konfliktach zbrojnych, które są uważane za domenę mężczyzn. Rekomendacje: Departament Misji Pokojowych ONZ powinien zwiększyć liczbę szkoleń dla personelu misji pokojowych. Misje pokojowe powinny odpowiadać za wprowadzanie wytycznych w kwestii kobiet, by mogły one w pełni korzystać z programów związanych z rozbrojeniem, demobilizacja i reintegracją w społeczeństwie. Programy te powinny być zarządzane tak, by to kobiety służące w misjach pokojowych, a nie mężczyźni, pracowały z kombatantkami i kobietami, które walczyły w ugrupowaniach zbrojnych. Korzyści płynące z programów powinny trafiać do kobiet bezpośrednio, a nie poprzez męskich członków rodziny. Misje pokojowe powinny bardziej skupić się na uwrażliwianiu wspólnot lokalnych na kwestie reintegracji, po to by kobiety, które walczyły podczas konfliktów nie były odrzucane przez społeczności. 4. Jedynie w kilku krajach został dokonany postęp w zakresie zwiększenia obecności kobiet w sektorze bezpieczeństwa. Reforma tego sektora ma na celu zwiększenie liczby kobiet w siłach bezpieczeństwa i uwrażliwienie krajowych instytucji bezpieczeństwa na problemy kobiet. W tym obszarze pozytywną rolę odegrały umundurowane kobiety w misjach pokojowych, które samą swoją obecnością pokazały, że kobiety nie muszą ograniczać się do pełnienia tradycyjnych ról. W wielu krajach krajowe instytucje bezpieczeństwa nie są przyjazne kobietom, które narażone są na dyskryminacje i przemoc seksualną. Misje pokojowe odnotowały prośby ze strony lokalnych wspólnot o zwiększenie liczby kobiet służących w uniformach. Wspomnę w tym miejscu, że do roku 2014 ONZ zamierza zwiększyć procent policjantek – ma on wynieść 20%. Rekomendacje: Misje pokojowe powinny zwiększyć współpracę z krajowymi instytucjami bezpieczeństwa, by promować i wspierać reformę tego sektora, oraz by zmienić negatywne nastawienie do kobiet w wojsku i policji. Należy wpierać wprowadzanie polityk korzystnych dla kobiet. Departament Misji Pokojowych ONZ powinien bardziej stanowczo zachęcać państwa, które wysyłają kontyngenty wojskowe i policyjne, do zwiększenia liczby kobiet zarówno w krajowych instytucjach bezpieczeństwa, jak i służących w armii i policji na misjach pokojowych. Departament powinien także określić proporcjonalną liczbę kobiet w stosunku do mężczyzn służących w kontyngentach. 5. Misje pokojowe odnotowały spore osiągnięcia w reformie prawa i systemu sprawiedliwości – wspierały wprowadzenie zapisów dotyczących równości płci w krajowych konstytucjach i prawodawstwie. Z kolei mniejszy postęp odnotowano w kwestii równości. Nawet jeśli odpowiednie zapisy zostały wprowadzone do prawodawstwa, to nie są one egzekwowane z uwagi na: brak środków i umiejętności pracowników, nierozumienia ich przez społeczeństwo i ograniczonego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Tradycyjny system sprawiedliwości jest zdominowany przez mężczyzn i dyskryminuje kobiety. Rekomendacje: Misje pokojowe powinny zwiększyć swoją pomoc w krajach pokonfliktowych i zapewnić, że zasady odnoszące się do równości kobiet zostały uwzględnione w reformie prawa i systemu sprawiedliwości, oraz że są one przestrzegane. 6. Występujące na szeroką skalę zjawisko przemocy seksualnej i przemocy na tle płci stanowi ogromne wyzwanie dla misji pokojowych. Odnotowano pewien sukces we wprowadzaniu zapisów prawnych zwalczających przemoc seksualną i przemoc na tle płci, co przyczyniło się do zwiększenia bezpieczeństwa wśród kobiet. Jednak, na terenach objętych konfliktami zbrojnymi nadal przemoc seksualna pozostaje bezkarna i stanowi część przemyślanej strategii wojennej. Raport podkreśla, że potrzebne są wspólne i zdecydowane działania krajowe i społeczności międzynarodowej, by zwalczyć tak bardzo rozpowszechnione zjawisko przemocy wobec kobiet. Rekomendacje: Pomoc misji pokojowych, społeczności międzynarodowej i instytucji krajowych powinna być bardziej zdecydowana, skuteczna i skoordynowana. Więcej kobiet służących w misjach pokojowych powinno zajmować się tematem przemocy wobec kobiet. Należy podejmować współpracę z przywódcami lokalnymi i religijnymi oraz prowadzić kampanie informacyjne na temat praktyk, które krzywdzą kobiety. Departament Misji Pokojowych ONZ powinien wspierać państwa-członkowskie, by przed wysłaniem swoich kontyngentów przeszkoliły one swój personel w zakresie kodeksu postępowania, sytuacji kobiet podczas konfliktów zbrojnych i po ich zakończeniu. Departament powinien mieć pewność, że wszystkie kontyngenty służące pod flagą ONZ stosują politykę ‘Zero tolerancji odnośnie wykorzystywania seksualnego i nękania’. Dowódcy kontyngentów powinni odpowiadać za egzekwowanie tej polityki. 7. Misje pokojowe miały również wpływ na ochronę kobiet przesiedlonych wewnętrznie i kobiet uchodźców, ale działania w tym zakresie muszą być bardziej skuteczne. Potrzebnych jest więcej środków na patrolowanie obozów dla uchodźców i okolic. Więcej kobiet powinno znaleźć się w komitetach zarządzającymi obozami. Zbyt wiele kobiet nie korzysta z programów ONZ umożliwiających zdobycie kwalifikacji i poprawę warunków życia. Rekomendacje: System ONZ powinien przeznaczyć więcej środków na ochronę kobiet przesiedlonych wewnętrznie i kobiet uchodźców. Należy stanowczo informować rządy lokalne, że to one ponoszą główną odpowiedzialność za ochronę kobiet i dziewcząt. W misjach pokojowych ONZ powinno pracować więcej kobiet, co zwiększyłoby bezpieczeństwo kobiet i dziewcząt. Należy zapewnić kobietom przesiedlonych wewnętrznie i kobietom uchodźcom większy wpływ na zarządzanie obozami i programy szkoleniowe. Należy również zwiększać możliwości życiowe młodych mężczyzn, by zagospodarować ich wolny czas, minimalizować frustrację i potencjalną agresję. ***** Raport „Dziesięć lat badań nad implementacją rezolucji 1325 w misjach pokojowych” uwypukla kluczową rolę jednostek ONZ zajmujących się kwestią równości we wdrażaniu rezolucji 1325. Podkreśla konieczność zwiększenia obecności kobiet w misjach pokojowych oraz środków finansowych. W misjach pokojowych służy o wiele za mało kobiet – zgodnie z polityką Departamentu Misji Pokojowych ONZ, powinny one stanowić 50% personelu. Ponadto, wyższy personel zarządzający misjami często nie ponosi odpowiedzialności za nieprzestrzeganie postanowień rezolucji 1325 oraz polityki równości płci prowadzonej przez Departament. Ogólnie rzecz biorąc, stopień zrozumienia i wspierania zasady równości płci przez wyższy personel jest nierównomierny. Należy organizować więcej szkoleń dla wyższego personelu, doradców i osób zarządzających programami oraz zawierać w nich kwestie równości. Całkowita liczba zarzutów o wykorzystanie seksualne przez personel misji pokojowych zwiększyła się w 2009 r. w stosunku do 2008 r. Oskarżenia te dotyczą głównie misji MONUC w Demokratycznej Republice Konga. Tym samym, w roku 2009 została zahamowana ogólna tendencja spadkowa notowana od 2006 r., kiedy to utworzono w misjach pokojowych zespoły zajmujące się postępowaniem i dyscypliną personelu. Najważniejsze zalecenie zawarte w raporcie stwierdza, że misje pokojowe ONZ powinny współpracować ze wszystkimi stronami, aby zapewnić rozwój oraz wdrażać wspólną ramową strategię dotyczącą równości kobiet. Autorzy raportu mają nadzieję, że badania i rekomendacje przyczynią się do skuteczniejszych działań podejmowanych przez trwające i przyszłe misje pokojowe.