ROZBROJENIE
   

  strona główna





 

Broń masowego rażenia

Broń masowego rażenia obejmuje broń jądrową (nuklearną), chemiczną oraz broń biologiczną i toksyczną (toksynową).

Broń jądrowa

Eksplozja nuklearna

Organizacja Narodów Zjednoczonych została utworzona niedługo po zrzuceniu bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki w 1945 roku. Z uwagi na groźbę ponownego użycia broni jądrowej, od początku swego istnienia ONZ zajmuje się ograniczeniem rozprzestrzeniania tego rodzaju broni, co zapoczątkowane zostało programem "Atom dla Pokoju".

Pierwszym znaczącym osiągnięciem ONZ w kwestii broni masowego rażenia było podpisanie w 1963 roku "Układu o Zakazie Doświadczeń z Bronią Jądrową w Atmosferze, Przestrzeni Kosmicznej i Pod Wodą" (Partial Test Ban Treaty - PTBT). Układ ten dopuszcza przeprowadzanie prób jądrowych wyłącznie pod ziemią, zakazując wszystkich innych.

W 1968 roku podpisano kolejny układ, będący jednym z największych sukcesów ONZ - "Układ o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej" (Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons - NPT). NPT zapobiega rozprzestrzenianiu broni jądrowej i związanej z nią technologii. Zwiększa współpracę międzynarodową w zakresie rozwoju technologii jądrowej dla celów pokojowych.

Do 2003 roku 188 państw podpisało i ratyfikowało NPT, w tym wszystkie państwa uznane za jądrowe przez Układ i posiadające broń jądrową. Żaden inny instrument międzynarodowy nie był podpisany i ratyfikowany przez tak wiele państw.

Ani układy PTBT ani NPT nie powstrzymały jednak prób jądrowych. Podczas wojny w Wietnamie i w okresie "zimnej wojny" zaniechano pracę nad stworzeniem układu regulującego całkowite wstrzymanie prób jądrowych. Została ona wznowiona w 1982 roku na Konferencji Rozbrojeniowej w Genewie.

"Traktat o Całkowitym Zakazie Prób z Bronią Jądrową" (Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty - CTBT) był gotowy do podpisania w 1996 roku. Wiele państw stwierdziło jednak, że warunki wejścia w życie traktatu są niezgodne z prawem międzynarodowym, gdyż są zbyt ograniczające i nie mają precedensu w praktyce międzynarodowej.

CTBT przedstawiono do podpisu na forum Zgromadzenia Ogólnego NZ w 1998 r. Do dziś jednak traktat nie wszedł w życie. Według artykułu XIV traktatu będzie on obowiązywał dopiero po podpisaniu go przez wszystkie 44 państwa posiadające broń jądrową lub elektrownie atomowe i wymienione w załączniku do Traktatu. Trzy państwa nadal nie podpisały traktatu, a  w dwunastu krajach procedura ratyfikacyjna nie została jeszcze zakończona.

Komisja Przygotowawcza ds. Całkowitego Zakazu Prób Jądrowych (Preparatory Commission for the Comprehensive Nuclear Test-Ban Treaty - CTBTO), monitoruje status traktatu oraz prowadzi przygotowania do jego efektywnego wdrożenia. Przewiduje także utworzenie światowego systemu monitoringu i weryfikacji jego stosowania.

Broń chemiczna

Pierwsze masowe użycie broni chemicznej miało miejsce podczas I Wojny Światowej. W 1925 roku został podpisany "Protokół Genewski o Użyciu Duszących, Trujących lub Innego Rodzaju Gazów oraz Broni Bakteriologicznej Jako Środków Walki" (Geneva Protocol on the Use of Asphyxiating, Poisonous, or other Gases and Bacteriological Methods of Warfare). Protokół zakazywał użycia broni chemicznej podczas wojny, ale nie zabraniał badań nad jej rozwojem, produkcją oraz posiadaniem.

W ciągu II Wojny Światowej broń chemiczna nie była używana, tak że po jej zakończeniu nie była brana pod uwagę przy omawiania globalnego rozbrojenia międzynarodowego.

Dyskusje nad użyciem broni chemicznej wznowiono na Konferencji Rozbrojeniowej w 1972 r. "Konwencja o Zakazie Prowadzenia Badań, Produkcji i Gromadzenia Zapasów Broni Bakteriologicznej (Biologicznej) i Toksycznej oraz Ich Zniszczeniu" (Convention on the Prohibition of the Developement, Production, and Stockpilling of Bacterological (Biological) and Toxin Weapons Convention) weszła w życie trzy lata później. Konwencja była rozszerzeniem protokołu Genewskiego z 1925 roku. Nie precyzowała jednak środków umożliwiających weryfikację jej przestrzegania. Państwa, które ją podpisały zaproponowały więc stworzenie nowej konwencji, uwzględniającej metody weryfikacji.

W 1997 roku weszła w życie "Konwencja o Zakazie Prowadzenia Badań, Produkcji, Składowania i Użycia Broni Chemicznej oraz o Zniszczeniu jej Zapasów" (Convention on the Prohibition of Developement, Production, Stockpilling, and Use of Chemical Weapons and on their Destruction - The Chemical Weapons Convention - CWC). CWC przedstawia nowe podejście do rozbrojenia. Zakłada całkowite wyeliminowanie użycia broni chemicznej. Ma to zostać osiągnięte przez zniszczenie wszystkich składów broni chemicznej oraz wstrzymanie całej jej produkcji. Międzynarodowa opinia publiczna uznaje osiągnięcia "Konwencji o Zakazie Prowadzenia Badań, Produkcji, Składowania i Użycia Broni Chemicznej oraz o Zniszczeniu jej Zapasów" za największy sukces w dotychczasowej historii rozbrojenia.

Organizacja ds. Zakazu Broni Chemicznej (Organization for the Prohibition of Chemical Weapons - OPCW) nadzoruje międzynarodowe przestrzeganie traktatu. Od 1997 roku liczba członków organizacji powiększyła się z 87 do 161 państw. Wszystkie państwa podpisały traktat. Dotychczas zniszczono 10% światowego arsenału broni chemicznej. Przewiduje się, że do roku 2007 cały arsenał światowy zostanie zniszczony.

Broń biologiczna i toksyczna

Zagadnienia związane z bronią biologiczną porusza "Konwencja o Zakazie Rozwijania, Produkcji i Gromadzenia Zapasów Broni Bakteriologicznej (Biologicznej) i Toksycznej oraz Ich Zniszczeniu" (Convention on the Prohibition of the Developement, Production, and Stockpilling of Bacterological (Biological) and Toxin Weapons Convention - BTWC) z 1972 roku. Konwencja zawiera postanowienia zarówno w sprawie broni biologicznej jak i bakteriologicznej oraz toksycznej (toksynowej).

Od 1972 roku na forum ONZ prowadzone są dyskusje nad nowym układem regulującym kwestie użycia broni biologicznej. W 1994 roku została powołana Grupa Ad Hoc, która zajmowała się opracowaniem i rozwinięciem systemu weryfikacji jej stosowania.

Do dnia dzisiejszego prace grupy ad hoc nie zostały zakończone. Społeczność międzynarodowa wyraża nadzieję, że nowy protokół zostanie ostatecznie opracowany i przyjęty w trakcie Konferencji Przeglądowej BTWC, która odbędzie się w 2006 r.

Dokument opracowany przez Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie na podstawie dokumentów ONZ, maj 2004 r.