Prawa człowieka mogą być klasyfikowane w wielu kategoriach. Powszechnie przyjął się podział na prawa obywatelskie i polityczne z jednej strony, oraz prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne z drugiej. Początkowo przewidywano, że obie kategorie praw zawarte będą w jednym dokumencie. Ostatecznie, zostały one umieszczone w dwóch różnych dokumentach:
- Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych
- Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych
Racjonalnym uzasadnieniem tego podziału był fakt, iż prawa te mają odmienną naturę - jedna kategoria praw podlega natychmiastowemu i bezwarunkowemu wykonaniu. Natomiast do pełni praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych państwa mają dochodzić stopniowo, w miarę swych możliwości finansowych.
Faktem spornym jest to, czy istnieje możliwość dokładnego rozróżnienia pomiędzy prawami obywatelskimi i politycznymi oraz gospodarczymi, socjalnymi i kulturalnymi. Stanowią one bowiem swoje wzajemne uzupełnienie i razem tworzą katalog praw przynależnych żyjącej w społeczeństwie jednostce. Preambuły obu Paktów, poprzez wyraźne uznanie, że zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka idealny system prawny może zostać osiągnięty tylko wtedy, gdy prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne będą w takim samym stopniu udziałem każdego człowieka, jak prawa obywatelskie i polityczne, podkreślają pojęciową współzależność obu kategorii praw. Ponadto w wielu wypowiedziach przedstawicieli Organizacji Narodów Zjednoczonych czy późniejszych dokumentach podkreśla się niepodzielność tych praw. I tak na przykład przyjęta w 1986 roku Deklaracja o Prawie do Rozwoju stanowi:
Wszystkie prawa człowieka i podstawowe wolności są niepodzielne i wzajemnie od siebie zależne; szczególnej uwagi i pilnego rozpatrzenia wymaga implementacja, promocja i ochrona praw obywatelskich i politycznych oraz gospodarczych, socjalnych i kulturalnych.
Nie ulega wątpliwości natomiast, że oba Pakty, są prawnie wiążące dla państw, które je ratyfikowały.
Prawa człowieka doczekały się wielu szczegółowych opracowań i analiz. Ogólnie jednak można wskazać, iż do praw obywatelskich i politycznych zaliczane są prawo do życia; prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego; prawo do rzetelnego procesu sądowego; prawo do prywatności; prawo do swobodnego przemieszczania się; prawo do zrzeszania się i pokojowego gromadzenia się; prawo do udziału w życiu publicznym; wolność wyznania oraz wyrażania własnych poglądów; wolność od tortur i od niewolnictwa. Prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne zawierają: prawo do pracy, wolności przynależne związkom zawodowym; prawo do życia na godnym poziomie, włączając w to: wyżywienie, ubranie oraz zamieszkanie; prawo do opieki medycznej; prawo do edukacji oraz do udziału w życiu kulturalnym.
Wszystkie te prawa zawarte są w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz szeroko ujęte w Paktach Praw Człowieka, a także w licznych aktach prawnych chroniących pewne kategorie podmiotów i szczegółowych przedmiotowo. Wzmacniają one zawartą w Karcie NZ fundamentalną zasadę, iż wszyscy ludzie podlegają tym samym prawom, bez jakiegokolwiek rozróżniania ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy polityczne i inne, narodowość lub pochodzenie społeczne czy stopień zamożności.
Innym szeroko stosowanym podziałem jest rozróżnienie praw na prawa indywidualne oraz kolektywne. Prawa człowieka należą do kategorii praw indywidualnych, ponieważ są przyrodzone, nienaruszalne, niezbywalne i uniwersalne. Ich przedmiotem jest pojedynczy człowiek. W Międzynarodowej Karcie Praw Człowieka wiele praw sformułowanych jest w sposób, który każdego człowieka czyni głównym beneficjentem: "Każdy ma prawo...".
Niektóre z praw indywidualnych, ze względu na ich naturę, są prawami większych zbiorowości. Za przykład może posłużyć prawo do zrzeszania się i tworzenia związków zawodowych czy prawa osób należących do mniejszości. Jednakże, w tych przypadkach język określający prawa mniejszości narodowych czy związków zawodowych jest językiem i domeną polityki. W obrębie praw człowieka wyszczególnia się prawa osób należących do mniejszości narodowej czy też zrzeszonych w związkach zawodowych.
Niejasne może być stanowisko Organizacji Narody Zjednoczone w sprawie prawa narodów, których podmiotem jest wspólnota ludzi. Zgromadzenie Ogólne, w rezolucji 421.V, przyjętej 2 grudnia 1950 roku, prawo ludów i narodów do samostanowienia określiło jako "fundamentalne prawo człowieka." Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym, przyjęta przez ZO 14 grudnia 1960 roku, stanowi, że "wszystkie ludy mają prawo do samostanowienia; na mocy tego prawa określają według własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijają swoje życie gospodarcze, społeczne i kulturalne. Prawo narodów do samostanowienia zostało umieszczone w art. 1 zarówno Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, jak i Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, a następnie potwierdzone w Deklaracji Wiedeńskiej i Programie Działań, przyjętych na zakończenie II Światowej Konferencji Praw Człowieka w 1993 roku. Pierwotne przyczyny wprowadzenia tego zapisu miały charakter czysto polityczny. Dziś, mówiąc o prawach człowieka, mówimy o prawach jednostek, nie zaś narodów, klas społecznych czy stanów.
Prawa człowieka dzielą się na dwie podstawowe grupy – praw materialnych i proceduralnych. Do pierwszej kategorii zaliczamy konkretne wolności i prawa przysługujące każdemu człowiekowi tj. wolność słowa, wyznania, prawo do nauki, etc. Prawa proceduralne są to sposoby działania i związane z nimi instytucje, które pozwalają na egzekucję przestrzegania praw i wolności przez organy rządzące. Niektóre z praw określa się jako niezbywalne, czyli takie, z których żadna jednostka nie może zrezygnować. Tak więc dokument, w którym dana osoba zrzeka się wolności osobistej i dobrowolnie oddaje w niewole nie ma żadnej mocy prawnej. Jednak większość praw materialnych to prawa ograniczone. Wolność od tortur i niewolnictwa nie może być ograniczona pod żadnym pozorem. Inne prawa mogą zostać ograniczone przez państwo z wyraźnym uzasadnieniem, takim jak bezpieczeństwo narodowe.