70. rocznica Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

W 2018 r. przypada 70. rocznica uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Jest ona uważana za fundament praw człowieka. Przyjęta 10 grudnia 1948 r., Deklaracja jest źródłem inspiracji dla wielu międzynarodowych traktatów dotyczących praw człowieka. Ma ona znaczący wpływ na takie kwestie jak: zwalczanie niesprawiedliwości, rozwiązywanie konfliktów i problemów społeczeństw doświadczających represji, czy wysiłki na rzecz zapewnienia powszechnego poszanowania praw człowieka.
 
Deklaracja opiera się na założeniu, że podstawowe prawa i wolności są przynależne każdemu człowiekowi, są one niezbywalne i w równym stopniu stosowane wobec każdego. Każdy rodzi się wolny i równy w godności i prawach. 10 grudnia 1948 r. społeczność międzynarodowa przyjęła zobowiązanie do ochrony godności i zapewnienia sprawiedliwości każdemu człowiekowi, bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych lub innych przekonań, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiekolwiek inne różnice (art. 2 Deklaracji).

Przygotowanie tekstu Deklaracji zajęło prawie 2 lata. W czasie gdy świat podzielony był na dwa rywalizujące ze sobą bloki państw – wschodni i zachodni – dojście do porozumienia dotyczącego treści dokumentu było ogromnie trudnym zadaniem.
 
Obecnie Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jest najczęściej tłumaczonym dokumentem na świecie. Została przetłumaczona na ponad 500 języków, w tym na takie języki jak abchaski, czuwaski czy zulu. Liczba nowych tłumaczeń wciąż rośnie.
 

Rola kobiet w uchwaleniu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
 
Kobiety wniosły niepodważalny wkład w prace nad tekstem Deklaracji.

Najbardziej znaną kobietą pracującą nad postanowieniami Deklaracji była Eleanor Roosevelt, wdowa po prezydencie USA Franklinie Delano Roosevelcie. Zapisała się ona w historii jako wybitna obrończyni praw człowieka, znająca się na polityce i rozumiejąca międzynarodową sytuację polityczną, co umożliwiło jej skuteczne zabieganie o przestrzeganie praw człowieka w podzielonym świecie.

Swój wkład w tworzenie Deklaracji wniosły też kobiety z krajów spoza cywilizacji zachodniej. Na szczególną uwagę zasługują: Hansa Mehta z Indii, Minerva Bernardino z Dominikany i Begum Shaista lkramullah z Pakistanu.
 
Hansa Mehta była przedstawicielką Indii w Komisji Praw Człowieka ONZ w latach 1947 – 1948. Dała się poznać jako zagorzała obrończyni praw kobiet w Indiach i na świecie. Przypisuje się jej wprowadzenie istotnej zmiany w brzmieniu art. 1 Deklaracji, która polegała na zastąpieniu sformułowania all men are born free and equal na all human beings are born free and equal  („wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi”).

Pochodząca z Dominikany Minerva Bernardino była dyplomatką i przywódczynią ruchu feministycznego w Ameryce Łacińskiej i Karaibach. Nalegała na wprowadzenie do preambuły Deklaracji sformułowania „równe prawa mężczyzn i kobiet” (equal rights of men and women) zamiast „równe prawa wszystkich ludzi” (equal rights of men).

Begum Shaista Ikramullah to jedna z dwóch kobiet zasiadających w pierwszej kadencji pakistańskiego parlamentu. Praca przy tworzeniu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka była przedłużeniem jej głębokich przekonań religijnych, politycznych i społecznych. Shaista Ikramullah podkreślała znaczenie wolności, równości i swobodnego wyboru. Zabiegała o włączenie do Deklaracji art. 16 dotyczącego równego prawa mężczyzn i kobiet w kwestii zawierania małżeństwa, co jej zdaniem miało przeciwdziałać małżeństwom dzieci i małżeństwom z przymusu.

Na przestrzeni lat postanowienia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka były transponowane na wiążące normy prawne, w formie traktatów, zwyczajowego prawa międzynarodowego, ogólnych zasad prawa, porozumień regionalnych i aktów prawa krajowego. Deklaracja stanowiła inspirację dla ponad 80 międzynarodowych traktatów i deklaracji dotyczących praw człowieka, licznych dokumentów o charakterze regionalnym oraz aktów prawa krajowego. Stanowią one kompleksowy, prawnie wiążący system promowania i ochrony praw człowieka.
 

W oparciu o Powszechną Deklarację Praw Człowieka, w 1976 r. weszły w życie Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Pakty te stanowiły rozwinięcie praw już ogólnie sformułowanych w Deklaracji, nakładając prawny obowiązek ich przestrzegania na państwa, które je ratyfikowały. Pakty zawierały prawa takie jak: prawo do życia, do bycia równym wobec prawa, swobodnego wyrażenia opinii, prawo do pracy, bezpieczeństwa społecznego oraz edukacji. Razem z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka, Pakty tworzą Międzynarodową Kartę Praw Człowieka.
 
Na przestrzeni czasu międzynarodowe traktaty dotyczące praw człowieka coraz bardziej regulowały szczegółowe kwestie oraz skupiały się na ściśle zdefiniowanych grupach społecznych wymagających ochrony. Obecnie powstaje coraz więcej aktów prawnych z zakresu praw człowieka. Dotyczą one dyskryminacji rasowej, zapobiegania torturom i wymuszonym zaginięciom, osób niepełnosprawnych, praw kobiet, dzieci, migrantów, mniejszości i ludności tubylczej. Wszystkie nowe akty prawne bazują na podstawowych prawach i wolnościach zawartych w Międzynarodowej Karcie Praw Człowieka.

 


Uniwersalne wartości

Po raz pierwszy w historii Powszechna Deklaracji wymienia podstawowe zasady praw człowieka, takie jak uniwersalność, współzależność, niepodzielność, równość i niedyskryminacja. Zasady te zostały uwzględnione w wielu międzynarodowych konwencjach, deklaracjach i rezolucjach dotyczących praw człowieka. Obecnie wszystkie państwa członkowskie ONZ ratyfikowały co najmniej 1 z 9 podstawowych międzynarodowych traktatów dotyczących praw człowieka, a 80 % ratyfikowało 4 lub więcej traktatów. Świadczy to o uniwersalności Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz samych międzynarodowych praw człowieka.
 

W jaki sposób prawo międzynarodowe chroni prawa człowieka?
 


Prawa człowieka formułują zobowiązania, które państwa są zobligowane wypełniać. Poprzez przystąpienie do międzynarodowych traktatów, państwa zaciągają na siebie zobowiązania prawa międzynarodowego do poszanowania, ochrony i realizacji praw człowieka. Zobowiązanie do poszanowania oznacza, że państwa muszą powstrzymywać się przed ingerencją lub ograniczaniem korzystania z praw człowieka. Zobowiązanie do ochrony nakłada na państwa obowiązek ochrony jednostek i grup przed naruszaniem należnych im praw. Zobowiązanie do wypełniania polega na obowiązku podejmowania przez państwa działań w celu umożliwienia korzystania z podstawowych praw człowieka.
 
Poprzez ratyfikację międzynarodowych traktatów dotyczących praw człowieka, rządy zobowiązują się do dostosowania przepisów krajowych, tak by były one zgodne z zaciągniętymi zobowiązaniami traktatowymi. W sytuacji gdy przepisy te nie przeciwdziałają naruszaniu praw człowieka, zastosowanie znajdują odpowiednie mechanizmy i procedury np. procedura skargi indywidualnej lub grupy osób przeciwko państwom, które dopuściły się naruszeń praw. Celem tej procedury jest zapewnienie, aby międzynarodowe standardy ochrony praw człowieka były rzeczywiście szanowane, wdrażane i egzekwowane na poziomie krajowym.