Zapewnienie powszechnego dostępu do wody i infrastruktury sanitarnej

Miroslav Lajčák, przewodniczący 72. sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ

Na początku 72. sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ podkreśliłem znaczenie naszego wspólnego celu dotyczącego pokoju i godnego życia na zrównoważonej planecie. Wielu przywódców uznało ten cel za nadrzędny, nie tylko podczas ogólnej debaty, lecz także poza nią. Ważnym czynnikiem niezbędnym do realizacji tego celu jest powszechny dostęp do wody i infrastruktury sanitarnej. Ludzie nie mogą żyć bez wody. Ważne jest zapewnienie dostępu do odpowiedniej infrastruktury sanitarnej, jej brak negatywnie wpływa na jakość życia i każdego roku pochłania istnienia milionów ludzi.

Jedno jest pewne: wszyscy mamy wspólny cel, jakim jest zapewnienie powszechnego dostępu do wody i infrastruktury sanitarnej. Zrobiliśmy bardzo wiele dla osiągnięcia tego celu, ale pozostało znacznie więcej do zrobienia.

Temat wody powraca w każdym priorytetowym zadaniu ONZ. Brak dostępu do wody i infrastruktury sanitarnej może zniweczyć postęp poczyniony w obszarach rozwoju, godności ludzkiej, pokoju i bezpieczeństwa.

Nasuwa się pytanie: w jaki sposób możemy sprostać egzystencjalnemu wyzwaniu zapewnienia dostępu do wody i infrastruktury sanitarnej każdemu człowiekowi?

Chciałbym się odnieść do trzech kwestii. Po pierwsze w dalszym ciągu istnieje wiele problemów z dostępem do wody. Po drugie przeszliśmy długą drogę, by zwalczyć te problemy. Po trzecie mamy znacznie więcej do zrobienia. Inauguracja Międzynarodowej Dekady Działań „Woda dla zrównoważonego rozwoju” 2018–2028 stanowi impuls do dalszego działania.

W jakim miejscu znajdujemy się obecnie?

Statystyki dotyczące wody i infrastruktury sanitarnej są alarmujące. W 2015 roku 844 miliony ludzi nadal nie miały dostępu do bezpiecznej wody pitnej. Ponad 2,3 miliarda ludzi nie posiadało dostępu do podstawowych usług sanitarnych, a 892 miliony ludzi praktykowało defekację na świeżym powietrzu.

Dla zwykłych ludzi, szczególnie tych najsłabszych, oznacza to niewygodę, brak poczucia bezpieczeństwa i utratę środków do życia. Na przykład kobiety i dziewczęta w niektórych krajach rozwijających się nadal podejmują niebezpieczne wyprawy w poszukiwaniu wody pitnej lub możliwości wypróżnienia się na świeżym powietrzu, ponieważ nie mają dostępu do toalet, a to naraża je na przypadki przemocy wobec nich, w tym także nadużycia seksualne. Ponadto dzieci na skutek złej jakości wody i warunków sanitarnych umierają na choroby, które można w pełni uniknąć. Biegunka to druga największa przyczyna śmierci u dzieci w wieku poniżej 5 lat.

Woda może być także źródłem katastrof i konfliktów, co stwarza przeszkodę na drodze do wypełnienia wielu Celów Zrównoważonego Rozwoju. Dramatycznie wzrasta także częstotliwość występowania i stopień nasilenia klęsk żywiołowych związanych z wodą. Klęski żywiołowe pochłaniają życie ludzi i w nieproporcjonalnie dużym stopniu wpływają na realizację Celów Zrównoważonego Rozwoju w krajach rozwijających się, szczególnie tych najbardziej podatnych, takich jak małe rozwijające się kraje wyspiarskie i kraje najmniej rozwinięte. Ze względu na stale rosnące zapotrzebowanie na wodę spowodowane wieloma czynnikami, takimi jak wzrost liczby ludności, produkcja żywności i energii oraz niekorzystne skutki zmian klimatu, zasoby wodne będą coraz mniejsze. Z tego względu należy oczekiwać, że wzmogą się napięcia związane z dostępnością wody zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. W tym kontekście Panel Wysokiego Szczebla ds. Wody i Pokoju przewiduje, że od połowy wieku życie blisko 4 miliardów ludzi stanowiących 40 procent światowej populacji będzie żyło w rejonach ubogich w wodę¹.

Uczyniony postęp

Pomimo tych niepokojących przewidywań możliwe jest zapewnienie dostępu do wody i infrastruktury sanitarnej, a pewien postęp w tym zakresie już został uczyniony. Postęp ten był jednak nierównomierny a wielu ludzi nadal nie korzysta z niego.

Aby temu przeciwdziałać, państwa członkowskie ONZ w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat położyły szczególny nacisk na to kluczowe zagadnienie, jakim jest dostęp do wody i infrastruktury sanitarnej. Pierwszym krokiem było zwołanie Konferencji ONZ w sprawie wody w 1977 roku w Mar del Plata w Argentynie.

Od tego czasu Zgromadzenie Ogólne ONZ w coraz większym stopniu dostrzega kluczowe znaczenie wody w odniesieniu do zrównoważonego rozwoju. Poczynając od Milenijnych Celów Rozwoju, zawierających cel zmniejszenia o połowę liczby ludzi nieposiadających dostępu do bezpiecznej wody pitnej², a kończąc na uznaniu przez Zgromadzenie Ogólne dostępu do wody i infrastruktury sanitarnej za prawo człowieka, Organizacja Narodów Zjednoczonych utorowała drogę do podjęcia konkretnych działań.

Mając świadomość tego, że dostęp do wody i infrastruktury sanitarnej ma kluczowe znaczenie, w ramach Agendy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju przyjęto cel specjalnie poświęcony temu zagadnieniu (Cel 6.: Zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wody i warunków sanitarnych poprzez zrównoważoną gospodarkę zasobami wodnymi). Cel ten wraz z innymi celami i zadaniami Agendy ma zwrócić uwagę na wszystkie zagadnienia związane z wykorzystaniem wody, w tym na dostęp do wody i odpowiednich warunków sanitarnych, zwiększyć jakość i efektywność dostaw wody, wprowadzić zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi, a także wzmocnić współpracę na arenie międzynarodowej. Na nadchodzącym forum politycznym wysokiego szczebla dotyczącym zrównoważonego rozwoju dowiemy się, jaki postęp uczyniono w zakresie realizacji Celu 6., także na szczeblu krajowym.

Międzynarodowa Dekada „Woda dla zrównoważonego rozwoju” 2018–2028

Zgromadzenie Ogólne ogłosiło niedawno jednogłośnie, że Międzynarodowa Dekada „Woda dla zrównoważonego rozwoju” 2018–2028 rozpocznie się w dniu 22 marca 2018 roku w Światowym Dniu Wody³. Formalne otwarcie Dekady Wody, które jest drugą tego rodzaju inicjatywą⁴, będzie stwarzać dla społeczności międzynarodowej możliwość ponownego zdefiniowania swojego zaangażowania w realizacji celów i zadań związanych z wodą. Ponadto stworzy szansę na włączenie się w działania kontrolne Celu 6 podczas politycznego forum wysokiego szczebla w czerwcu 2018 roku.

W czasie trwania Dekady nasza uwaga powinna skupiać się na ludziach. Rzeczywisty pomiar znaczenia działań podejmowanych przez ONZ wnosi w życie ludzi na całym świecie znaczące zmiany. Powinniśmy podkreślić istotę wprowadzenia różnych schematów działania na rzecz dostępu do wody i infrastruktury sanitarnej ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb kobiet i dzieci, które w nieproporcjonalnie dużym stopniu odczuwają brak dostępu do tych usług sanitarnych. Dekada powinna także stanowić impuls do budowania nowych, innowacyjnych stosunków partnerskich w celu osiągnięcia celów związanych z wodą. Powinna stanowić platformę komunikacji na drodze zrozumienia i networkingu, wspierając tym samym proces realizacji powszechnie przyjętych celów.

Z niecierpliwością czekam na możliwość otwarcia Międzynarodowej Dekady Działań „Woda dla zrównoważonego rozwoju” 2018–2028. 22 marca, w dniu otwarcia, przedstawimy Plan Działania na okres Dekady oraz podejmiemy dyskusję na temat tego, w jaki sposób Międzynarodowa Dekada Działań może pomóc przyspieszyć proces wdrażania celów i zadań związanych z wodą wynikających z Agendy 2030.

Postarajmy się o to, aby do końca tej dekady nikomu nie brakowało dostępu do wody i infrastruktury sanitarnej.

W kontekście przyszłych działań niezbędna jest pełna mobilizacja.

Dysponujemy narzędziami, dzięki którym możemy zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wody i infrastruktury sanitarnej. W niektórych przypadkach trzeba je udoskonalić, w innych – wystarczy je użyć.

Realizacja celów i zadań odnoszących się do wody i infrastruktury sanitarnej jest równoznaczna z podjęciem działania, zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym, oraz przyjęciem holistycznego podejścia, w ramach którego pod uwagę brany jest cały obieg wody. Ponadto musimy potraktować wodę jako zagadnienie o charakterze przekrojowym, którego zakres wykracza poza Cel 6.

Na szczeblu międzynarodowym Organizacja Narodów Zjednoczonych musi w dalszym ciągu wieść prym w promowaniu współpracy i budowaniu stosunków partnerskich oraz przedstawiać płaszczyznę dalszej dyskusji, nadawać kształt polityce i nakierowywać zagadnienia związane z wodą na odpowiednie działania.

Musimy także uwzględnić kwestie zarządzania w odniesieniu do wody w wymiarze międzynarodowym. W ramach systemu Organizacji Narodów Zjednoczonych kwestia wody i infrastruktury sanitarnej podejmowana jest w sposób rozproszony i niewłaściwie skoordynowany. Taki stan rzeczy ma miejsce pomimo wysiłków czynionych w ramach mechanizmów UN-Water oraz wkładu wnoszonego przez różne organizacje, fundusze i programy Narodów Zjednoczonych. W dalszej kolejności potrzebujemy płaszczyzny porozumienia na szczeblu międzyrządowym, by kontrolować i zwiększać postępy prac związanych z realizacją celów dotyczących wody.

Współpraca Zgromadzenia Ogólnego, Rady Gospodarczej i Społecznej oraz jej organów pomocniczych w zakresie Agendy na Rzecz Zrównoważonego rozwoju 2030 oraz przekształcenie systemu NZ w zakresie problematyki rozwojowej może skutkować znalezieniem właściwych rozwiązań. Wnioski i zalecenia przyjęte na 71. Sesji Zgromadzenia Ogólnego poświęconej kwestii „Usprawnianie procesów integracyjnych i koordynacyjnych w odniesieniu do prac ONZ nad realizacją celów i zadań związanych z wodą i zrównoważonym rozwojem, ze szczególnym uwzględnieniem Agendy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030”, mogą przyczynić się do rozwiązania wyzwań w zakresie zarządzania działaniami.

Choć współpraca na szczeblu międzynarodowym nadaje w dalszym ciągu istotny kierunek działań, to właśnie poszczególne rządy państw ponoszą główną odpowiedzialność za sprostanie potrzebom ich obywateli w zakresie dostępu do wody i usług sanitarnych. Kwestia dostępu do wody i urządzeń sanitarnych musi stanowić trzon działań w zakresie budżetowania i planowania rozwoju na szczeblu krajowym z uwzględnieniem efektywności i zrównoważonego wykorzystywania zasobów, problematyki ścieków, propagowania działań edukacyjnych i podnoszenia świadomości.

Dla osiągnięcia efektywnej współpracy na poziomie krajowym i międzynarodowym absolutnie konieczne jest zaangażowanie wszystkich interesariuszy. W proces planowania i kształtowania polityki zaangażowane muszą być różne podmioty, w tym instytucje finansowe, sektor prywatny, społeczeństwo obywatelskie oraz sektory o wysokim stopniu zużycia wody, takie jak sektor energetyczny, rolnictwo i przemysł.

Istotne jest także, aby promować finansowanie w zakresie infrastruktury i budownictwa na rzecz dostępu do wody i urządzeń sanitarnych. Tradycyjne źródła finansowania, w tym środki pozyskiwane w ramach oficjalnej pomocy rozwojowej, nie są wystarczające, choć dla wielu krajów rozwijających się stanowią one kluczowe źródło pokrywania wydatków. Musimy opierać się na wszystkich dostępnych źródłach: krajowych i międzynarodowych, publicznych i prywatnych, a także na finansowaniu mieszaniu i wykorzystaniu innowacyjnych instrumentów.

Istotne jest także zapobieganie konfliktom, których podłoże stanowi woda. Także w tym wypadku konieczne jest propagowanie dialogu i współpracy międzynarodowej oraz podejmowanie działań dyplomatycznych i prowadzenie mediacji w odniesieniu do zagadnień związanych z wodą by rozwiązywać problemy w zakresie wód transgranicznych. W dłuższej perspektywie takie działania mogą przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa i pokoju na szczeblu regionalnym. Wskazane jest także dążenie do współpracy pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi i ustanowienia zasad wykorzystywania, gospodarowania i użytkowania zasobów wodnych. Wspólne wysiłki tego typu pomogą zapobiec tarciom spowodowanym narastającą agresją.

Organizacja Narodów Zjednoczonych, rządy państw i wszyscy interesariusze mają wobec ludzi obowiązek wypełnienia celów i zadań związanych z wodą. Zobowiązuję się utrzymać dynamikę działań poświęconych realizacji tego zadania.

Przypisy

1. Panel Wysokiego Szczebla ds. Wody i Pokoju, „Kwestia przetrwania”, Raport Panelu Wysokiego Szczebla ds. Wody i Pokoju, (Genewa, Szwajcaria, Geneva Water Hub, 2017), s. 11. Dostępne z
   https://www.genevawaterhub.org/sites/default/files/atoms/files/report_of_the_ghlpwp_final_withcover_20171220.pdf.
2. Zadanie „C” 7. Milenijnego Celu Rozwoju „Zapewnienie stanu równowagi ekologicznej środowiska”, w ramach którego przyjmuje się, że do 2015 roku liczba ludzi niemających trwałego dostępu wody zdatnej do picia i urządzeń sanitarnych zostanie zmniejszona o połowę.
3. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 71/222 przyjęta dnia 21 grudnia 2016 roku: Międzynarodowa Dekada „Woda dla zrównoważonego rozwoju” 2018–2028.
4. Pierwsza Dekada Wody została określona w ramach Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 58/217 przyjętej dnia 23 grudnia 2003 roku: Międzynarodowa Dekada „Woda dla życia” 2005–2015.