Han Seung-soo Specjalny Wysłannik Sekretarza Generalnego ONZ ds. katastrof, redukcji ryzyka i wody oraz szef Panelu Wysokiego Szczebla Ekspertów i Przywódców ds. Wody i Katastrof Naturalnych (HELP).
Woda to życie. Skuteczna implementacja szóstego Celu Zrównoważonego Rozwoju oraz powiązanych z nim zadań w obszarze wody leży w samym sercu Agendy 2030 i jest kluczowa dla realizacji wszystkich celów Agendy. Zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi i infrastrukturą sanitarną jest jednak obecnie pod ogromną presją.
Woda stanowi także zagrożenie dla życia. Katastrofy naturalne związane z wodą zebrały obfite żniwa, odbierając życie i dobytek wielu ludzi, oraz przyczyniły się do szkodliwych krótko- i długofalowych konsekwencji społecznych i gospodarczych. Jeżeli nie zostaną podjęte szybkie kroki, skumulowane skutki katastrof naturalnych związanych z wodą, zmian klimatu, rozrastających się populacji i procesów urbanizacji wpłyną negatywnie na społeczeństwa i gospodarki wielu regionów, wzmogą procesy migracyjne i wywołają konflikty.
Licząc na to, że zrównoważony rozwój stanie się rzeczywistością, musimy niezwłocznie zająć się kwestiami związanymi z wodą, infrastrukturą sanitarną i klęskami żywiołowymi. Zniszczenia, które są wynikiem klęsk żywiołowych związanych z działaniem wody, stanowią w niektórych krajach od 15 do 40 procent ich rocznego produktu krajowego brutto. Zmiany klimatyczne przyczyniają się także do stopniowego zaostrzania się zjawisk hydrologicznych i meteorologicznych. Jeżeli wziąć pod uwagę także inne zmiany o charakterze globalnym, takie jak wzrost liczby ludności, gwałtowne tempo urbanizacji i zwiększone wartości aktywów, należy spodziewać się jeszcze większej częstotliwości i poważniejszych skutków występowania klęsk żywiołowych związanych z wodą.
Dwa podstawowe wyzwania, z którymi trzeba się zmierzyć w kontekście zasobów wodnych, infrastruktury sanitarnej i klęsk żywiołowych to: (a) zapewnienie dostępu do wody i infrastruktury sanitarnej w czasie występowania klęsk żywiołowych i sytuacji kryzysowych, a także po ich ustąpieniu oraz (b) zmniejszenie ryzyka wystąpienia klęsk żywiołowych związanych z wodą. Oba te zagadnienia omawiane były w ramach Panelu Wysokiego Szczebla Ekspertów i Przywódców ds. Wody i Katastrof Naturalnych (HELP) od momentu jego utworzenia w roku 2007. Jako Specjalny Wysłannik Sekretarza Generalnego ONZ ds. katastrof, redukcji ryzyka i wody oraz szef HELP od lat pracuję nad rozwiązaniem tych dwóch kluczowych kwestii.
Funkcjonowanie systemów zaopatrywania w wodę i infrastrukturę sanitarną jest często zaburzone na skutek spustoszenia, które sieją klęski naturalne. Miejsca poboru i zakłady uzdatniania wody są często zalewane, a wodociągi i kanały – porywane przez wodę. Usunięcie błota i mułu pokrywającego rośliny i kanały zajmuje wiele czasu, co przyczynia się do całkowitego paraliżu w funkcjonowaniu systemów zaopatrywania w wodę trwającego całe tygodnie lub miesiące. Trzęsienia ziemi przyczyniają się do zerwania połączeń wodnych i rur kanalizacyjnych, a także odcinają dostęp do wody i usług sanitarnych tysiącom, a nawet milionom ludzi. Przerwy w dostawie wody i usług sanitarnych stanowią zagrożenie dla życia i środków utrzymania ogromnej liczby ludzi. Społeczeństwa doznają szoku z powodu szerzenia się chorób, lęku społecznego i rozruchów politycznych.
Wszystkie społeczeństwa i kraje muszą być przygotowane, aby uniknąć najgorszego scenariusza. Kluczowe są gotowość i odporność. Po wielkich klęskach, które dotknęły Japonię, w tym po trzęsieniu ziemi w Kobe w 1995 roku i trzęsieniu ziemi u pacyficznego wybrzeża regionu Tōhoku w 2011 roku, kraj ten podjął kroki w kierunku systematycznego wymieniania sztywnych rur i połączeń na rozciągliwe. Instalowane systemy zaopatrywania w wodę i infrastruktura sanitarna są odporne na skutki klęsk naturalnych. Stanowi to gwarancję, że usługi będą dostarczane nieprzerwanie, nawet jeśli klęski naturalne przyczynią się do zniszczenia wielu linii rurociągów. W szkołach i ośrodkach działalności społecznej wykopano studnie, aby zapewnić osobom poszkodowanym dostęp do wody pitnej. Przygotowano także ogromny zasobnik o objętości miliona litrów, który może być ciągnięty przez holownik.
Poszczególne kraje i społeczności powinny dzielić się wnioskami i dobrymi praktykami tego typu, tak aby możliwe było efektywniejsze przygotowywanie i zapewnianie usług dostępu do wody i infrastruktury sanitarnej, także w obliczu katastrof o charakterze bezprecedensowym. Społeczność międzynarodowa ciągle nie dysponuje jednak odpowiednim planem i mehcanizmem dzielenia się wiedzą, opiniami i uzgadniania wspólnych działań w obszarach związanych z wodą. Konieczne jest przyjęcie jednolitego schematu działania w skali globalnej, tak aby możliwe było utworzenie pomostu pomiędzy różnymi inicjatywami, takimi jak Cele Zrównoważonego Rozwoju, porozumienie z Sendai dotyczące zmniejszenia skutków klęsk żywiołowych oraz Międzynarodowa Dekada „Woda dla zrównoważonego rozwoju” 2018–2028. Musimy podjąć więcej działań związanych z wodą na drodze współpracy.
Prawo człowieka do wody jest wystawiane na próbę w okresach wojen i konfliktów. Przerwy w dostępie do wody i infrastruktury sanitarnej w strefach konfliktu mogą stanowić zagrożenie dla życia tysięcy ludzi. W skrajnie wrogich okolicznościach podejmowano niehumanitarne próby celowego zanieczyszczania, a nawet zatruwania wód. Mimo to Organizacja Narodów Zjednoczonych do niedawna nie miała możliwości podniesienia dyskusji na temat dostępu do wody i infrastruktury sanitarnej w czasie trwającego konfliktu, choć zagadnienia te mają ścisły związek z prawami ludzkimi i bezpieczeństwem. Pierwsza debata na temat wody i infrastruktury sanitarnej w Radzie Bezpieczeństwa ONZ odbyła się w listopadzie 2016 roku. W czasie sesji przełamano lody i stworzono podwaliny do dalszej dyskusji na temat sposobów zapobiegania tego typu zagrożeniom w czasie przyszłych konfliktów.
Większość krajów zgodziła się z założeniem, że dostęp do wody i infrastruktury sanitarnej to sprawa kluczowa w kontekście stabilizacji sytuacji w regionie i bezpieczeństwa człowieka, a dyskusję na ten temat należy kontynuować w Radzie Bezpieczeństwa. Zauważono również, że woda może być czynnikiem wzmagającym pokój i dobrobyt w regionie w ramach współpracy transgranicznej. Jestem gorącym orędownikiem zainicjowania przez Radę Bezpieczeństwa politycznego dialogu w tym zakresie, który – mam nadzieję – doprowadzi do wzajemnego zrozumienia i wypracowania porozumienia, a także pozwoli uniknąć przerw w dostarczaniu wody i infrastruktury sanitarnej dla ludności dotkniętej konfliktem. Wydany ostatnio raport Panelu Wysokiego Szczebla ds. Wody i Pokoju o nazwie „Kwestia przeżycia” może pomóc Radzie Bezpieczeństwa w sposób efektywny kontynuować dyskusję i osiągnąć znaczące porozumienie w tym zakresie.
W ostatniej dekadzie klęski naturalne związane z wodą nie tylko częściej występowały, ale także były bardziej dotkliwe. Szacuje się, że globalne roczne straty gospodarcze spowodowane klęskami sięgają od 250 do 300 miliardów dolarów. Choć wskutek globalnych wysiłków oraz postępu naukowego i technicznego udało się powstrzymać falę zgonów spowodowanych klęskami naturalnymi, liczba osób poszkodowanych, a w szczególności wielkość strat gospodarczych wywołanych przez klęski żywiołowe znacząco wzrastały. Z roku na rok zwiększa się budżet przeznaczany na zmniejszanie ryzyka wystąpienia klęsk naturalnych w niemal 90 procentach, natomiast środki wypłacane na działania zapobiegawcze i gotowość na wypadek wystąpienia klęski żywiołowej wynoszą zaledwie około 10 procent.
Kryzys związany z występowaniem suszy rozwija się powoli, i wpływa w różnoraki sposób na ludzi, zakłócając życie społeczne, gospodarcze a nawet polityczne. Nieskoordynowane użytkowanie wody i gospodarowanie zasobami wodnymi często tylko pogarsza bardzo poważną sytuację, jednak złożone przyczyny występowania kryzysu suszy nie powinny być pretekstem do niepodejmowania działania.
Zmiany klimatyczne przyczyniają się do stopniowego zaostrzania się zjawisk hydrologicznych i meteorologicznych. Blisko 80 procent skutków zmian klimatycznych ma związek z wodą. Konieczne jest natychmiastowe podjęcie działań. Musimy dzielić się doświadczeniami i wnioskami, wzmocnić współpracę i działania koordynacyjne na szczeblu regionalnym oraz wyznaczyć wspólne cele i zadania, aby stworzyć podwaliny pod nowy system opierania się przyszłym klęskom żywiołowym związanym z działaniem wody i poczynić znaczny postęp w kierunku lepszego przygotowywania i uodporniania społeczeństw na klęski żywiołowe.
Społeczność międzynarodowa musi zatem podjąć wiele działań w celu rozwiązania istotnego i złożonego problemu dotyczącego wody, infrastruktury sanitarnej i klęsk naturalnych. Potrzebne jest ustanowienie organu doradczego społeczności międzynarodowej, aby możliwe było ustalanie priorytetów w zakresie podejmowanych działań, opracowanie spójnych zasad i podjęcie działań koordynacyjnych dla poszczególnych podmiotów i partnerów. Konieczne jest także podjęcie działań promocyjnych w celu podnoszenia świadomości politycznej i utrzymywania zainteresowania i motywacji do działania na najwyższych szczeblach. W ramach panelu HELP wyznaczono odrębne cele jako element Strategii Działania i podjęto dobrowolne działania które mają wypełnić misję panelu zgodnie z zaleceniami organu doradzającemu Sekretarzowi Generalnemu ONZ w kwestii wody i infrastruktury sanitarnej (United Nations Secretary-Generals' Advisory Board on Water & Sanitation - UNSGAB). Zainicjowano dialog i podjęto się współorganizacji wielu warsztatów i odbywających się co dwa lata specjalnych sesji tematycznych dotyczących wody i klęsk naturalnych w latach 2013, 2015 i 2017. Wydano także dwa dokumenty flagowe zawierające zbiór dobrych praktyk i wniosków zebranych po przejściu ogromnych klęsk naturalnych oraz dokumenty wyrażające opinie dotyczące kluczowych obszarów, takich jak zmiany klimatyczne i klęski żywiołowe związane z wodą.
Obecnie panel HELP opracowuje „Zasady inwestowania i finansowania w odniesieniu do zmniejszania ryzyka wystąpienia klęsk żywiołowych związanych z wodą” by zapewnić bardziej efektywne wykorzystywanie środków finansowych przeznaczanych na klęski związane z wodą. Panel HELP wspomaga także Sojusz Sojuszów (Alliance of Alliances) ustanowiony we wrześniu 2017 roku by wspierając współpracę w zakresie badań naukowych dotyczących wody i klęsk żywiołowych. Sojusz ma zachęcać do tworzenia i wykorzystywania dostępnych zasobów i narzędzi, usprawniać proces decyzyjny oraz promować stosowanie innowacyjnych technologii.
Potrzebne są także natychmiastowe działania na rzecz dostarczania usług wodnych i sanitarnych w czasie występowania klęsk naturalnych lub trwania konfliktów, tak aby odwrócić niekorzystną tendencję powiększania się strat spowodowanych przez klęski żywiołowe związane z wodą. Jakie działania powinny być podjęte w pierwszej kolejności w celu odwrócenia obecnych niekorzystnych trendów w ujęciu globalnym? I co może pomóc w realizacji celów i zadań dotyczących wody, infrastruktury sanitarnej i klęsk żywiołowych w ramach Agendy 2030?
Utworzony w kwietniu 2016 r. Panel Wysokiego Szczebla ds. Wody (HLPW) jest zwoływany przez Sekretarza Generalnego ONZ i prezesa Grupy Banku Światowego . Składa się on z 11 członków oraz jednego doradcy specjalnego, którzy omawiają priorytetowe działania dla społeczności międzynarodowej. Woda i klęski żywiołowe zostały wysoko sklasyfikowane na liście spraw, które wymagają rozwiązania.
Jako specjalny doradca panelu HLPW w porozumieniu z panelem HELP miałem okazję prowadzić dyskusję na temat wody i klęsk żywiołowych. Sformułowano następujące zalecenia dotyczące kluczowych działań:
- Podniesienie w programach politycznych stopnia priorytetu działań mających na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia klęsk naturalnych i zwiększenie odporności na nie:
- Specjalne sesje tematyczne poświęcone wodzie i klęskom żywiołowym powinny być organizowane co dwa lata w ramach Zgromadzenia Ogólnego ONZ.
- Przeciwdziałanie zagrożeniu wystąpienia klęsk żywiołowych oraz zwiększanie odporności na nie powinno być włączone do spójnego programu długofalowego planowania.
- Dwukrotne zwiększenie inwestycji w zakresie zmniejszenia ryzyka wystąpienia klęsk żywiołowych:
- W ciągu najbliższych pięciu lat należy podwoić w skali globalnej wydatki i inwestycje przeznaczane na zmniejszenie ryzyka wystąpienia klęsk żywiołowych związanych z wodą ze szczególnym uwzględnieniem zmniejszenia ryzyka wystąpienia klęsk żywiołowych oraz zwiększenia gotowości. Do roku 2030 należy zmienić proporcje opisujące stosunek wydatków przeznaczanych na zmniejszenie ryzyka wystąpienia klęsk żywiołowych i zwiększenie gotowości do wydatków przeznaczanych na reagowanie w sytuacjach kryzysowych i przywracanie stabilizacji (z 10:90 procent na 90:10 procent), przynajmniej w zakresie odpowiednim dla zapewnienia międzynarodowej pomocy rozwojowej.
- Należy opracować, przyjąć na szczeblu globalnym i powszechnie stosować w poszczególnych krajach „Zasady inwestowania i finansowania w odniesieniu do zmniejszania ryzyka wystąpienia klęsk żywiołowych związanych z wodą”, tak aby państwa członkowskie dysponowały praktycznymi wskazówkami w zakresie efektywnego wykorzystywania środków finansowych zgodnie z porozumieniem z Sendai.
- Rozwój edukacji, nauki i technologii w kontekście zmniejszania ryzyka wystąpienia klęsk żywiołowych i zwiększania odporności:
- Należy propagować sieci badawcze w ramach Sojuszu Sojuszów poświęcone zmniejszaniu ryzyka wystąpienia klęsk żywiołowych.
- Powinna zostać opracowana baza danych o zasięgu światowym dotycząca klęsk żywiołowych, która umożliwiałaby dokonywanie oceny wysokości szkód bezpośrednich i pośrednich spowodowanych klęskami naturalnymi oraz informowanie o nich natychmiast po przejściu katastrofy.
- Rządy i interesariusze powinni wspierać proces wymieniania się dobrymi praktykami i wnioskami w odniesieniu do tych i innych ważnych kwestii dotyczących zmniejszania ryzyka wystąpienia klęski żywiołowej, m.in. poprzez zebranie i opublikowanie przykładów praktyk w zakresie klęsk żywiołowych związanych z wodą.
- Powinno się także wspierać zintegrowany system działań na rzecz szkolnictwa wyższego w odniesieniu do nauk politycznych i przyrodniczych. W każdym kraju powinno stworzyć się platformę w zakresie wody i klęsk żywiołowych obejmującą wszystkich interesariuszy.
Mam szczerą nadzieję, że społeczność międzynarodowa połączy siły, rozszerzy zakres współpracy i wzmocni procesy koordynacyjne, niezwłocznie rozpocząć działania wymienione powyżej.
Podejmując śmiałe kroki i odważne decyzje mające rozwiązać problemy związane z wodą, infrastrukturą sanitarną i klęskami żywiołowymi z pewnością będziemy zmagać się z wieloma nieprzewidzianymi sytuacjami wywołanymi zmianami klimatycznymi, niestabilną gospodarką, wyzwaniami społecznymi i kwestiami politycznymi. Jednakże nie mogą one stanowić pretekstu do nie podejmowania żadnych działań. Musimy przekształcić niepewność w nowe możliwości i dążyć do budowy bardziej zrównoważonej przyszłości. Działajmy wspólnie, aby tworzyć dla następnych pokoleń świat z bezpiecznym dostępem do wody i wolny od klęsk żywiołowych.