Międzynarodowa Strategia Działania w Kwestii Starzenia Się Społeczeństw (2002 r.)

I. Wprowadzenie

1. Powstała w 2002 roku Międzynarodowa Strategia Działania w Kwestii Starzenia Się Społeczeństw jest reakcją na szanse i wyzwania związane z procesem starzenia się społeczeństwjednostek i społeczeństw w XXI wieku. Ostatecznym celem Strategii jest stworzenie lepszych warunków dla rozwoju społeczeństw przyjaznych ludziom w każdym wieku.
   
   
2. Ludzkość starzeje się. W przekroju globalnym ludzkość jest dzisiaj starsza niż kiedykolwiek w historii. Od 1950 roku średnia spodziewana długość życia wydłużyła się o 20 lat - do 66 lat. Można oczekiwać, że do połowy XXI wieku obecny poziom wydłuży się o kolejne 10 lat. Ten demograficzny tryumf oznacza, że liczba osób starszych na świecie wzrośnie z 600 milionów w 2000 roku do prawie 2 miliardów w 2050 roku. Powyższy trend będzie najbardziej widoczny w krajach rozwijających się, w których populacja osób starszych może wzrosnąć aż o 400% w ciągu następnych 50 lat. Demograficzna transformacja wywiera olbrzymi wpływ na każdy aspekt funkcjonowania jednostek, lokalnych wspólnot, narodów i społeczności międzynarodowej. Przeobrażeniu ulegnie zarówno społeczne, gospodarcze, polityczne jak i kulturowe, psychologiczne i duchowe oblicze ludzkości.
   
   
3. Współczesny świat dysponuje nieosiągalnymi dotąd zasobami i technologicznym potencjałem i oferuje niezwykłe perspektywy w zakresie: a) umożliwienia ludziom osiągnięcia podeszłego wieku w lepszym zdrowiu i z większym poczuciem zadowolenia z poziomu życia, b) starań o pełną przynależność i uczestnictwo osób starszych w życiu społeczeństw, c) zapewnienia osobom starszym możliwości wniesienia bardziej efektywnego wkładu w życie lokalnych społeczności i rozwój społeczeństw oraz d) ciągłej poprawy metod opieki i pomocy osobom starszym w zależności od ich potrzeb. Wykorzystanie tych możliwości jak również poprawa jakości życia mężczyzn i kobiet w miarę ich starzenia się społeczeństwbędzie wymagać od społeczności międzynarodowej podjęcia zsynchronizowanych działań. W równym stopniu dotyczy to stworzenia trwałych systemów pomocy osobom starszym. Takie działania będą stanowić fundament pod budowę społeczeństw przyjaznych ludziom w każdym wieku. Jeśli dożycie późnego wieku będzie rozumiane jako osiągnięcie, to wykorzystanie umiejętności, doświadczenia i zasobów osób w podeszłym wieku będzie w naturalny sposób traktowane jako element sprzyjający rozwojowi dojrzałych, w pełni zintegrowanych, humanitarnych społeczeństw.
   
   
4. W wyniku tych niezwykłych zmian demograficznych w 2050 roku ludność świata będzie się składać w takim samym stopniu ze starych, co młodych ludzi. Globalne szacunki mówią o tym, że pomiędzy 2000 a 2050 rokiem odsetek osób w wieku 60 lat i powyżej wzrośnie dwukrotnie (z 10 do 21%), podczas gdy odsetek dzieci zmaleje o 1/3 (z 30 do 21%). W niektórych państwach rozwiniętych i państwach w okresie transformacji liczba osób starszych przewyższa już liczbę dzieci, a przyrost ludności ma wartość ujemną. W kilku takich państwach populacja osób starszych będzie w 2050 roku dwukrotnie większa niż populacja dzieci.
   
   
5. Wszystko wskazuje na to, że starzenie się społeczeństw stanie się jednym z głównych problemów państw rozwijających się. Przewiduje się, że w pierwszej połowie XXI wieku proces starzenia się społeczeństwpopulacji tych krajów będzie przebiegał bardzo szybko. Do 2050 roku odsetek osób starszych ma wzrosnąć z 8 do 19%, natomiast populacja dzieci powinna skurczyć się z 33 do 22%. Taki demograficzny trend wywoła poważne komplikacje w sferze zasobów ludzi zdolnych do pracy. Krajom rozwiniętym dane było przechodzić proces starzenia się społeczeństwstopniowo; w krajach rozwijających się powyższy proces nakłada się na proces szybkiego rozwoju.
   
   
6. Państwa rozwijające się przechodzą proces starzenia się społeczeństww różnym tempie. Najszybciej starzeją się społeczeństwa państw azjatyckich i latynoamerykańskich, w których odsetek osób starszych osiągnie do 2050 roku poziom 20 - 25%. O połowę mniejszy będzie odsetek ludzi starszych w krajach subsaharyjskich, które zmagają się z pandemią HIV/AIDS i trudnościami społeczno-gospodarczymi. Procentowy przyrost populacji osób starszych będzie dotyczył także tych regionów, w których notuje się wysokie wskaźniki umieralności na AIDS wśród dorosłych, młodych ludzi.
   
   
7. Wśród populacji osób starszych najszybszy wzrost zachodzi w grupie najstarszych ze starszych, czyli ludzi w wieku 80 lat i powyżęj. W 2000 roku powyższa grupa liczyła 70 milionów ludzi, a szacunki wskazują, że w ciągu następnych 50 lat liczba tych osób wzrośnie pięciokrotnie. Wśród osób starszych przeważają kobiety, a ich liczebna przewaga nad mężczyznami rośnie wraz z wiekiem. Sytuacja starszych kobiet powinna wszędzie stać się priorytetem w dziedzinie rozwiązań administracyjno-prawnych.
   
   
8. Istotne znaczenie ma to, aby postępujący proces starzenia się społeczeństw został wpleciony w szerszy proces rozwoju. Polityka w sferze starzenia się społeczeństwpowinna stać się przedmiotem głębszej analizy z perspektywy rozwoju, obejmującej szersze spojrzenie na indywidualny bieg życia i kwestie ogólnospołeczne. Taka analiza powinna także uwzględniać najnowsze globalne inicjatywy polityczne oraz zasady określone podczas najważniejszych konferencji i zgromadzeń zorganizowanych przez Narody Zjednoczone.
   
   
9. Międzynarodowa Strategia Działania w Kwestii Starzenia Się Społeczeństw 2002 wzywa do zmiany nastawienia w sferze narodowych i międzynarodowych rozwiązań polityczno-prawnych oraz praktycznych działań lokalnych społeczności, firm i innych organizacji. Celem tych zmian ma być pełne wykorzystanie ogromnego potencjału, jaki stwarza proces starzenia się społeczeństw w XXI wieku. Międzynarodowa Strategia ma również zagwarantować ludziom na całym świecie możliwość bezpiecznego i godnego starzenia się społeczeństwi zapewnić im nieprzerwany udział w życiu społeczeństw na zasadzie pełnoprawnych obywateli. świadomi tego, że fundamentem dla zdrowej i satysfakcjonującej starości jest wczesny okres życia, twórcy Strategii chcieli, aby stała się ona praktycznym narzędziem, które pomoże autorom polityki społeczno-gospodarczej skupić się na priorytetowych kwestiach związanych ze starzeniem się jednostek i społeczeństw. Strategia uwzględnia wspólne cechy starzejących się społeczeństw i wyzwania, jakie rodzi ten proces, a zalecenia zawarte w tym dokumencie zostały sformułowane w sposób, który umożliwia ich dostosowanie do bardzo różnych warunków istniejących w poszczególnych krajach. Twórcy Strategii dostrzegają różne stadia rozwoju poszczególnych regionów świata i procesy transformacji, jakie w nich zachodzą, a także współzależność pomiędzy wszystkimi państwami świata, która wynika z procesu globalizacji.
   
   
10. Przyjęty przez pierwsze Światowe Zgromadzenie na temat Starzenia Się Społeczeństw w Wiedniu Międzynarodowy Plan Działania nadał kierunek myśleniu i działaniom w tej sferze w okresie ostatnich dwudziestu lat. W tym czasie powstały też kluczowe rozwiązania polityczne i inicjatywy. Narody Zjednoczone podjęły kwestie praw człowieka w odniesieniu do osób starszych w sformułowanych w 1991 roku Zasadach Postępowania wobec Osób Starszych, które zawierały wskazówki dotyczące takich obszarów jak niezależność, uczestnictwo, opieka, samorealizacja i godność. Powyższymi kwestiami zajął się ponownie Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalne, który w opublikowanej w 1995 roku Ogólnej Uwadze nr 6, poświęconej realizacji Konwencji Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, potwierdził uprawnienia osób starszych do korzystania ze wszystkich praw wymienionych w Konwencji.
    
    
11. Koncepcja społeczeństwa przyjaznego ludziom w każdym wieku, która powstała jako temat przewodni obchodów Międzynarodowego Roku Osób Starszych w 1999 roku obejmowała cztery kwestie: indywidualny rozwój przez całe życie, wielopokoleniowe związki, wzajemne relacje pomiędzy starzeniem się społeczeństw a rozwojem i sytuację osób starszych. Obchody Międzynarodowego Roku przyczyniły się do pogłębienia świadomości opinii publicznej na temat sytuacji osób starszych i do zwiększenia skali badań i działań politycznych na całym świecie. Do takich działań zaliczają się, między innymi, starania o ty, by kwestia starzenia się społeczeństw stała się kluczowym zagadnieniem we wszystkich sektorach oraz wysiłki służące tworzeniu możliwości przynależnych ludziom w każdym wieku.
    
    
12. Znaczącą rolę w rozbudowie ramowych rozwiązań politycznych dotyczących kwestii starzenia się społeczeństwodegrało również przyjęcie zobowiązań i przewodnich zasad zatwierdzonych przez najważniejsze konferencje i zgromadzenia organizowane przez Narody Zjednoczone. Wspomniane ramowe dokumenty to, między innymi: XXI Wiek Wiekiem Zdrowia Wszystkich Ludzi i Deklaracja z Ałma-Aty z 1978 roku, Wiedeńska Deklaracja i Program Działań Światowej Konferencji Praw Człowieka z 1993 roku, Program Działań Międzynarodowej Konferencji na temat Ludności i Rozwoju z 1994 roku, Kopenhaska Deklaracja i Program Działań Światowego Szczytu na temat Rozwoju Społecznego z 1994 roku, Pekińska Deklaracja i Platforma Działania czwartej Światowej Konferencji Kobiet z 1995 roku, Agenda Habitat i Deklaracja w sprawie Ludzkich Siedlisk drugiej Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Ludzkich Siedlisk w Stambule (Habitat II) z 1996 roku; Ramowy Plan Działań Światowego Forum Edukacji w Dakarze z 2000 roku, Kolejne Inicjatywy na rzecz Rozwoju Społecznego dwudziestej czwartej specjalnej sesji Zgromadzenia Ogólnego w 2000 roku oraz Milenijna Deklaracja Narodów Zjednoczonych uchwalona podczas Milenijnego Szczytu Narodów Zjednoczonych w grudniu 2001 roku.
    
    
13. Dominujące znaczenie w kontekście Międzynarodowej Strategii Działania w Kwestii Starzenia Się Społeczeństw mają zagadnienia, które znalazły odzwierciedlenie w szczegółowych zaleceniach odnośnie działań na szczeblu krajowym. Te kardynalne kwestie są ściśle powiązane z dotychczasowymi deklaracjami, zobowiązaniami i programami Narodów Zjednoczonych. Powyższe kwestie to:
    
    
    
    1. zapewnienie bezpiecznej starości, które wymaga potwierdzenia gotowości do realizacji celu w postaci eliminacji ubóstwa wśród osób w podeszłym wieku i przestrzegania opracowanych przez Narody Zjednoczone Zasad Postępowania wobec Osób Starszych;
       
       
    2. stworzenie osobom starszym odpowiednich warunków do pełnego i efektywnego uczestnictwa w gospodarczym, społecznym i politycznym życiu społeczeństw poprzez pracę zarobkową i pracę w charakterze wolontariuszy;
       
       
    3. zapewnienie możliwości indywidualnego rozwoju, samorealizacji i zaspokojenia potrzeb bytowych w ciągu całego życia, a także w jego końcowym okresie, poprzez, między innymi, dostęp do form ustawicznego kształcenia się;
       
       
    4. zagwarantowanie osobom starszym praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, a także praw obywatelskich i politycznych poprzez, między innymi, likwidację wszelkich form dyskryminacji ze względu na wiek;
       
       
    5. zaangażowanie na rzecz równouprawnienia płci w grupie osób starszych poprzez likwidację dyskryminacji ze względu na płeć oraz wszelkich innych przejawów dyskryminacji;
       
       
    6. uznanie kluczowego znaczenia międzypokoleniowej współzależności, solidarności i wzajemności dla społecznego rozwoju;
       
       
    7. stworzenie systemów opieki zdrowotnej i pomocy osobom starszym, zgodnych z ich potrzebami;
       
       
    8. sprzyjanie partnerskiej współpracy pomiędzy wszystkimi szczeblami administracji państwowej, organizacjami pozarządowymi, sektorem prywatnym i samymi osobami starszymi w zakresie przekładania Międzynarodowej Strategii na praktyczne działania;
       
       
    9. ukierunkowanie badań naukowych i fachowej wiedzy na jednostkowe, społeczne i zdrowotne implikacje procesu starzenia się, zwłaszcza w krajach rozwijających się.
    
    
    
14. Dla stworzenia społeczeństwa przyjaznego ludziom w każdym wieku, którego pełnoprawnymi członkami będą osoby starsze, podstawowe znaczenie ma uwzględnienie praw człowieka w podejściu do rozwoju, w szczególności do kwestii starzenia się społeczeństw . Należy zlikwidować wszelkie ukryte formy dyskryminacji ze względu na wiek, a dokonaniom i godności osób starszych należy okazywać należny im szacunek. Jednocześnie, w imię idei społeczeństwa przyjaznego ludziom w każdym wieku, należy usunąć wszelkie niezgodności pomiędzy prawami osób w starszym wieku a prawami osób w innym wieku oraz kultywować i dbać o wzajemne związki pomiędzy pokoleniami.
    
    
15. Zalecenia, które zawiera strategia, dotyczą trzech następujących, priorytetowych kierunków działań: rozwoju służącego starzejącej się ludności świata, wydłużenia dobrej kondycji zdrowotnej i materialnej po okres starości oraz zapewnienia sprzyjających i pomocnych warunków zewnętrznych. To, na ile życie starszych ludzi stanie się bezpieczne, będzie w dużym stopniu zależeć od postępów osiąganych w wymienionych trzech obszarach. Priorytetowe kierunki mają zorientować rozwiązania polityczne i proces ich wdrażania na osiągnięcie celu w postaci udanej adaptacji do procesu starzenia się społeczeństw , w której miarą sukcesu będzie poprawa sytuacji osób starszych pod względem jakości życia i trwałości - formalnych i nieformalnych - systemów, na których opiera się dobrobyt jednostki w całym okresie życia.
    
    
16. Podstawowe znaczenie ma to, aby kwestia starzenia się społeczeństw znalazła się w centrum zainteresowania globalnych gremiów. Zbliżanie się do celu, jakim jest zapewnienie szerokiego i sprawiedliwego podejścia do integracji rozwiązań polityczno-prawnych. Zadanie polega na tym, aby połączyć kwestię starzenia się społeczeństw z innymi ramowymi rozwiązaniami polityczno-prawnymi w dziedzinie społeczno-gospodarczego rozwoju i praw człowieka. Konkretne rozwiązania będą się różnić w zależności od kraju i regionu, podczas gdy proces starzenia się społeczeństw jest uniwersalnym zjawiskiem zdolnym kształtować przyszłość w tym samym stopniu, co globalizacja. Istotne jest to, by uznać zdolność osób starszych do wnoszenia wkładu w życie społeczeństw poprzez objęcie przywództwa nie tylko w celu poprawy własnej sytuacji, ale także sytuacji społeczeństwa jako całości. Interes przyszłości wymaga, by uznać potencjał starzejących się społeczeństw za podstawę dalszego rozwoju.

Powrót